Τυπικά, τα συμπτώματα της ΔΑΦ αναγνωρίζονται στις ηλικίες μεταξύ 12 και 24 μηνών. Μπορούν να παρατηρηθούν και νωρίτερα από τους 12 μήνες, όταν οι αναπτυξιακές καθυστερήσεις του παιδιού είναι σοβαρές ή μετά την ηλικία των 24 μηνών, όταν τα συμπτώματα του παιδιού είναι λιγότερο έκδηλα. Τα συμπτώματα της ΔΑΦ επηρεάζουν τα παιδιά με δύο σημαντικούς τρόπους:

Αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στην επικοινωνία με τους άλλους και στην κοινωνικοποίηση
Έχουν συμπεριφορές ή/και ενδιαφέροντα περιορισμένου και επαναληπτικού χαρακτήρα.

Η κατανόησή μας για τη ΔΑΦ έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Παλαιότερα, τα παιδιά διαγιγνώσκονταν με κάποια από τις παρακάτω παθήσεις που ήταν γνωστές με τον όρο «Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές»:

Αυτισμός
Σύνδρομο Asperger
Αποδιοργανωτική Διαταραχή της Παιδικής Ηλικίας
Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή-Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς

Σήμερα, όλα τα παραπάνω εμπίπτουν στη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Δεδομένου ότι τα παιδιά με ΔΑΦ μπορεί να εμφανίζουν ένα φάσμα διαφορετικών συμπτωμάτων και συμπεριφορών, η διαταραχή θεωρείται μια «διαταραχή φάσματος». Ο όρος «φάσμα» αναφέρεται στα ποικίλα αυτιστικά χαρακτηριστικά –και συνδυασμούς χαρακτηριστικών– που μπορούν να υπάρχουν σε διάφορα λειτουργικά πεδία. Τα πεδία αυτά περιλαμβάνουν την κοινωνική επικοινωνία, την κοινωνική επίγνωση, την αισθητηριακή επεξεργασία, την επεξεργασία των πληροφοριών, τις επαναληπτικές συμπεριφορές και το γνωστικό στυλ σκέψης.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ΔΑΦ;

Η ΔΑΦ εκδηλώνεται διαφορετικά σε κάθε παιδί, και δεν εμφανίζεται ολόκληρο το εύρος των συμπτωμάτων σε όλα τα παιδιά. Σε ορισμένα παιδιά, τα συμπτώματα είναι ήπια, ενώ σε άλλα τα συμπτώματα είναι σοβαρά. Τα παιδιά με ΔΑΦ συχνά εκδηλώνουν τα συμπτώματα έως την ηλικία των 2 ετών, αν και σε μερικά παιδιά τα συμπτώματα δεν εγείρουν προβληματισμούς ή παραμένουν απαρατήρητα μέχρι να μεγαλώσουν. Μερικά παιδιά αρχίζουν να «παλινδρομούν», δηλαδή να χάνουν γλωσσικές, κινητικές ή κοινωνικές δεξιότητες μεταξύ της ηλικίας του ενός και των δύο ετών.

Τα συμπτώματα της ΔΑΦ ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες: ελλείμματα στην κοινωνική επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση· και ενδιαφέροντα και συμπεριφορές περιορισμένου και επαναλαμβανόμενου χαρακτήρα. Τα συμπτώματα θα πρέπει να παρουσιάζονται νωρίς στη ζωή του παιδιού, ακόμη και αν δεν καταλήγουν σε προβλήματα παρά μόνο αργότερα στη ζωή του παιδιού (δηλαδή, αφού οι ολοένα πιο σύνθετες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις αρχίζουν να υπερβαίνουν τις ικανότητες του παιδιού) και να καταλήγουν σε σημαντική έκπτωση σε διάφορες πτυχές της καθημερινής ζωής (π.χ., κοινωνική, οικογενειακή, σχολική κ.λπ.).

Ελλείμματα στην κοινωνική επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση	Περιορισμένα και επαναλαμβανόμενα πρότυπα συμπεριφοράς και ενδιαφέροντα.
● Δυσκολίες στην κατανόηση των συναισθημάτων και των απόψεων άλλων παιδιών ή ενηλίκων ● Δυσκολίες στην κατανόηση και την χρήση εξωλεκτικής επικοινωνίας ● Δυσκολίες στη δημιουργία και τη διατήρηση κοινωνικών σχέσεων	● Επαναληπτικότητα ή «στερεοτυπία» στις κινήσεις , τον λόγο ή τη χρήση αντικειμένων (π.χ., κινήσεις των δακτύλων, φτερούγισμα των χεριών, ρυθμική ταλάντωση του κορμού μπρος-πίσω κ.λπ.) ● Τελετουργικά μοτίβα συμπεριφοράς (π.χ., κάνει την ίδια δραστηριότητα πάντα στην ίδια ώρα) ● Εξαιρετικά περιορισμένα ή εμμονικά ενδιαφέροντα ● Αισθητηριακή υπο- ή υπερ-αντιδραστικότητα (π.χ., εκφράζει υπερβολική δυσφορία σε θορυβώδη, συνωστισμένα ή υπερφωτισμένα μέρη)
Συνοδά συμπτώματα της ΔΑΦ
● Καθυστερεί να αρχίσει να μιλάει ● Έχει σπάνια ή φτωχή βλεμματική επαφή με τους άλλους ● Εκφράζει δυσαρέσκεια με την αγκαλιά ● Προτιμά το μοναχικό παιχνίδι ή έχει πρόβλημα να παίξει με τους άλλους ● Δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει κινήσεις ή χειρονομίες για να επικοινωνήσει ● Ακούγεται σαν ρομπότ όταν μιλάει ή μιλάει τραγουδιστά ● Επαναλαμβάνει φράσεις ξανά και ξανά ● Δυσκολεύεται να πάρει μέρος σε μια συζήτηση ● Δυσκολεύεται να κάνει φίλους ● Επαναλαμβάνει την ίδια πράξη ξανά και ξανά ● Δυσκολεύεται εξαιρετικά όταν χρειάζεται να γίνουν αλλαγές στη ρουτίνα του ● Τοποθετεί τα παιχνίδια σε σειρά αντί να παίζει με αυτά ● Προσηλώνεται υπερβολικά σε συγκεκριμένα αντικείμενα ή θέματα

Ο όρος Νευροποικιλότητα αναφέρεται στις διαφορές λειτουργίας που παρουσιάζει ο εγκέφαλος του κάθε ανθρώπου. Αυτό συνεπάγεται ότι δεν υπάρχει κάποιος «ορθός» τρόπος λειτουργίας του εγκεφάλου στα παιδιά, αλλά ένα ευρύ φάσμα τρόπων με τους οποίους αντιλαμβάνονται τον κόσμο που τα περιβάλλει και αποκρίνονται σ’ αυτόν. Παρ’ όλο που αυτές οι διαφορές μπορεί να καταλήξουν σε συμπτώματα ή έκπτωση σε κάποιους τομείς λειτουργικότητας, μπορούν επίσης να γίνουν αποδεκτές και να ενθαρρυνθούν. Η υποστήριξη και η θεραπευτική αντιμετώπιση βοηθούν στη μείωση των συμπτωμάτων που εμποδίζουν τα παιδιά στην επίτευξη των στόχων τους.

Πώς διαγιγνώσκεται η ΔΑΦ;

Η ποικιλομορφία της ΔΑΦ ενδέχεται να κάνει δύσκολη τη σωστή διάγνωσή της. Μερικές φορές τα παιδιά με ΔΑΦ διαγιγνώσκονται εσφαλμένα με μια άλλη διαταραχή, π.χ. με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας ή με Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή ή/και μπορεί να μείνουν αδιάγνωστα. Άλλες φορές τα παιδιά διαγιγνώσκονται με ΔΑΦ παρόλο που στην πραγματικότητα δεν πληρούν επαρκώς τα κριτήρια διάγνωσης.

Για να διαγνωστεί με ΔΑΦ, το παιδί πρέπει να παρουσιάζει συμπτώματα που περιλαμβάνουν τόσο κοινωνικές δυσκολίες, όσο και επαναληπτικές συμπεριφορές. Αυτά τα συμπτώματα πρέπει να στέκονται εμπόδιο στην καθημερινή ζωή του παιδιού και να υπάρχουν ή να μπορούν να εντοπιστούν μέχρι το παιδί να φτάσει στην ηλικία των 2 ετών, ακόμη και αν δεν είναι εμφανή έως ότου μεγαλώσει περισσότερο. Ο αυτισμός μπορεί να διαγνωστεί σε παιδιά ακόμα και από την ηλικία των 2 ετών. Υπάρχουν τρία επίπεδα βαρύτητας στη ΔΑΦ (βλ. τον παρακάτω πίνακα).

Επίπεδα βαρύτητας της ΔΑΦ
	*Κοινωνική επικοινωνία*	*Περιορισμένες, επαναληπτικές συμπεριφορές*
*Επίπεδο 1* «Χρειάζεται υποστήριξη»	Όταν δεν λαμβάνει υποστήριξη, οι δυσκολίες στην κοινωνική επικοινωνία είναι εμφανείς. Μπορεί να περιλαμβάνουν δυσκολίες κατά την έναρξη αλληλεπιδράσεων, την ανταπόκριση σε απόπειρες φίλων για αλληλεπίδραση ή ακόμη την έλλειψη ενδιαφέροντος για αλληλεπίδραση. Οι προσπάθειες του ατόμου να κάνει φίλους μπορεί να φαίνονται αλλόκοτες ή να είναι ανεπιτυχείς.	Η ακαμψία ή η ανελαστικότητα στη σκέψη και τη συμπεριφορά προκαλεί δυσκολίες, όπως το να μεταβαίνει από τη μία δραστηριότητα στην άλλη ή να τις εναλλάσσει σε περισσότερα από ένα πλαίσια. Στα μεγαλύτερα παιδιά και στους εφήβους, οι δυσκολίες με την οργάνωση και στον προγραμματισμό περιορίζουν την ανεξαρτησία.
*Επίπεδο 2* «Χρειάζεται σημαντική υποστήριξη»	Ακόμη και με υποστήριξη, υπάρχουν έντονες δυσκολίες με τη λεκτική επικοινωνία, την εξωλεκτική επικοινωνία και την κοινωνικοποίηση. Αυτές περιλαμβάνουν ελλιπείς προσπάθειες για αλληλεπίδραση, αλληλεπίδραση μόνο όταν πρόκειται για ένα θέμα που ενδιαφέρει το άτομο, παράξενη επικοινωνία ή απουσία ενδιαφέροντος για αλληλεπίδραση με συνομηλίκους και γονείς/ φροντιστές, πέρα από εκείνη για την ικανοποίηση αναγκών.	Η ακαμψία ή η ανελαστικότητα στη σκέψη και τη συμπεριφορά προκαλεί αξιοσημείωτες δυσκολίες, όπως αδυναμία του παιδιού να αντεπεξέλθει στις αλλαγές ή τις μεταβάσεις ή δυσφορία όταν οι άλλοι δεν ικανοποιούν τις άκαμπτες απαιτήσεις του. Εκδηλώνονται συχνά περιορισμένες/επαναληπτικές συμπεριφορές και συχνά είναι εμφανείς και σε άλλα άτομα εκτός από γονείς/ φροντιστές.
*Επίπεδο 3* «Χρειάζεται πολύ σημαντική υποστήριξη»	Ακόμη και με υποστήριξη, η λεκτική και η εξωλεκτική κοινωνική επικοινωνία είναι πολύ περιορισμένες και εμποδίζουν το παιδί να συμμετάσχει επιτυχώς σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Το παιδί είναι απίθανο να ξεκινήσει αλληλεπιδράσεις με τους άλλους ή να ανταποκριθεί στις απόπειρες των άλλων για αλληλεπίδραση.	Η σοβαρή ακαμψία ή η ανελαστικότητα στη σκέψη και τη συμπεριφορά, καθώς και οι περιορισμένες/επαναληπτικές συμπεριφορές εμποδίζουν το παιδί να λειτουργήσει. Το παιδί βιώνει μεγάλη δυσφορία όταν συμβαίνουν αλλαγές ή μεταβάσεις.

Αρμόδιοι για τη διάγνωση της ΔΑΦ είναι οι ψυχίατροι παιδιών και εφήβων και οι συνήθεις πηγές παραπομπής είναι οι γονείς, οι παιδίατροι και οι παιδαγωγοί προσχολικής αγωγής. Η παιδοψυχιατρική εκτίμηση περιλαμβάνει την αξιολόγηση της συμπεριφοράς του παιδιού σε διάφορα περιβάλλοντα και στο πλαίσιο της συνολικής του ανάπτυξης, και πρέπει να συνεκτιμώνται τόσο οι παρατηρήσεις των κλινικών όσο και οι συνεντεύξεις με τους γονείς/φροντιστές. Επιπρόσθετα, η αξιολόγηση της νοητικής, κινητικής, γλωσσικής και προσαρμοστικής λειτουργικότητας του παιδιού παρέχει πληροφορίες για τις επιπτώσεις που έχουν τα συμπτώματα στη συνολική του λειτουργικότητα, καθώς και για την πλέον κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση.

Πριν από την επίσημη αξιολόγηση από έναν ψυχίατρο παιδιών και εφήβων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ειδικά ερωτηματολόγια (π.χ., το M-CHAT). Επιπλέον, χρησιμοποιούνται ειδικές συνεντεύξεις και τεστ παρατήρησης (π.χ., ADOS-2, ADI-R), ώστε να αξιολογηθούν τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του παιδιού και να σχεδιαστεί μια εξατομικευμένη παρέμβαση.

Δεδομένα για τη ΔΑΦ
Συχνότητα της διαταραχής παγκοσμίως	Το παγκόσμιο ποσοστό της ΔΑΦ στα παιδιά σχολικής ηλικίας και στους εφήβους ποικίλλει από μελέτη σε μελέτη και κυμαίνεται από 1% έως 2%. Σε πρόσφατη ανασκόπηση του ευρωπαϊκού μαθητικού πληθυσμού, ο επιπολασμός της ΔΑΦ εκτιμήθηκε στο 1,4%.
Επιβάρυνση της δημόσιας υγείας από τη διαταραχή στην Ελλάδα	Η ΔΑΦ ευθύνεται για το 2% του συνόλου των προσαρμοσμένων ως προς την αναπηρία ετών ζωής (DALYs), δηλαδή των ετών υγιούς ζωής που χάνονται στον πληθυσμό ηλικίας 5-14 ετών στην Ελλάδα. Κατέχει την 4η θέση ανάμεσα στις βασικότερες ψυχικές παθήσεις που επιβαρύνουν τα παιδιά και τους εφήβους στην Ελλάδα.
Αναλογία στα φύλα	Παρ’ όλο που η αναλογία κατανομής της ΔΑΦ στα αγόρια και τα κορίτσια συχνά θεωρείται ότι είναι 4:1, μια πρόσφατη ανασκόπηση του μαθητικού πληθυσμού στην Ευρώπη εκτίμησε ότι η αναλογία είναι πλησιέστερη στο 3:1, και η διαφορά οφείλεται σε μεροληψία λόγω φύλου.
Ηλικία αιχμής της εμφάνισης	Η διάγνωση της ΔΑΦ εκτιμάται ότι έχει την αιχμή εμφάνισης της στην ηλικία των 5,5 ετών.
Ποσοστό περιπτώσεων που διαγιγνώσκεται πριν από την ηλικία των 18 ετών	Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, το 89,8% των ατόμων με ΔΑΦ διαγιγνώσκεται με τη διαταραχή έως την ηλικία των 18 ετών.

Ποιοι παράγοντες συνδέονται με τη ΔΑΦ;

Ορισμένοι συνήθεις παράγοντες που συνδέονται με την ΔΑΦ είναι οι εξής:

Γενετικοί και οικογενείς παράγοντες. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για τα παιδιά με έναν αδελφό/μια αδελφή μεγαλύτερης ηλικίας με ΔΑΦ. Επιπρόσθετοι οικογενείς παράγοντες είναι η ≥35 ετών ηλικία της μητέρας και >45 ετών του πατέρα , καθώς και η μητρική παχυσαρκία ή υπέρταση.
Επιπλοκές κατά τη διάρκεια της κύησης. Αυτές περιλαμβάνουν τον σακχαρώδη διαβήτη της κύησης και την έκθεση σε ένα φάρμακο που ονομάζεται βαλπροϊκό κατά τη διάρκεια της κύησης.
Χρονική απόσταση μικρότερη των 12 μηνών μεταξύ κυήσεων.
Πρόωρη γέννηση.
Επιπλοκές κατά τη διάρκεια του τοκετού, όπως υποξία του νεογνού.

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση εμβολίων και αυτισμού. Η πρόσληψη φυλλικού οξέος κατά τη διάρκεια της κύησης αποδείχθηκε ότι λειτουργεί προστατευτικά κατά της ΔΑΦ.

Ποιες άλλες διαταραχές συνυπάρχουν με τη ΔΑΦ;

Παρ’ όλο που κάθε παιδί είναι διαφορετικό από τα άλλα, η ΔΑΦ συχνά μπορεί να συνυπάρχει με Διαταραχή Νοητικής Ανάπτυξης και Γλωσσική Διαταραχή. Πολλά παιδιά με ΔΑΦ ενδέχεται να παρουσιάζουν συμπτώματα που υποδηλώνουν τη συνύπαρξη πολλαπλών διαταραχών της ψυχικής υγείας. Όταν ένα παιδί με ΔΑΦ πληροί τα κριτήρια για μια άλλη διαταραχή, όπως Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας, Αναπτυξιακή Διαταραχή Κινητικού Συντονισμού, αγχώδεις διαταραχές ή διαταραχές της διάθεσης, στο προφίλ του παιδιού πρέπει να προστεθεί η κάθε επιπλέον επιβεβαιωμένη διάγνωση.

Η Επιληψία είναι συχνή σε ανθρώπους με αυτισμό, ιδίως σε αυτούς με συνυπάρχουσα Διαταραχή Νοητικής Ανάπτυξης και συνήθως εμφανίζεται στα πρώτα χρόνια της εφηβείας.

Πώς αντιμετωπίζεται η ΔΑΦ;

Οι συμπεριφορικές και ψυχοκοινωνικές θεραπείες έχει αποδειχθεί ότι είναι ευεργετικές για ορισμένα παιδιά και εφήβους με ΔΑΦ σε κάποιους τομείς λειτουργικότητας, όπως η γνωστική και η προσαρμοστική λειτουργία. Η πρώιμη παρέμβαση αποτελεί προτεραιότητα, όχι μόνο επειδή αυξάνει τις πιθανότητες του παιδιού να καταφέρει να επικοινωνεί και να αλληλεπιδρά καλύτερα με τους άλλους, αλλά και γιατί προσφέρει κάποια «οργάνωση» στους γονείς, οι οποίοι συνήθως δυσκολεύονται να διαχειριστούν τη συμπεριφορά του παιδιού και χρειάζονται εντατική υποστήριξη από επαγγελματίες. Σήμερα, είναι διαθέσιμες ποικίλες παρεμβάσεις οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν τις οικογένειες σε διάφορα επίπεδα, όπως περιγράφεται ακολούθως:

Πρόληψη ή ελαχιστοποίηση της επιδείνωσης των συνοδών συμπτωμάτων. Η τήρηση των ιατρικών συστάσεων σε ό,τι αφορά τον τακτικό έλεγχο ανίχνευσης συννοσηρών ιατρικών καταστάσεων και τη διαχείρισή τους, μπορεί να μειώσει σημαντικά τις συνέπειές τους στην ψυχική υγεία. Με τον όρο «πρώιμη παρέμβαση» εννοείται ένα σύνολο διαγνωστικών και θεραπευτικών υπηρεσιών που παρέχεται στα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές και στις οικογένειές τους πριν από την ηλικία των 3 ετών. Τα αποτελέσματα της πρώιμης έναρξης των παρεμβάσεων μπορεί να είναι εκθετικά αποδοτικότερα σε ό,τι αφορά τη μάθηση, τη συμπεριφορά και τη λειτουργικότητα.
Περιορισμός της έκπτωσης στην καθημερινή ζωή του παιδιού. Οι εξειδικευμένες διεπιστημονικές υπηρεσίες περιλαμβάνουν την εργοθεραπεία, τη φυσικοθεραπεία, τη λογοθεραπεία, την οικογενειακή συμβουλευτική. Η ατομική, οικογενειακή και ομαδική συμπεριφορική και γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση των δεξιοτήτων καθημερινής ζωής, καθώς και των γνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων.
Υποστήριξη του τρόπου με τον οποίο το παιδί μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα και να βελτιώσει τη συνολική ποιότητα της ζωής του. Αυτές οι παρεμβάσεις στοχεύουν στην υποστήριξη των παιδιών και εφήβων με ΔΑΦ στις εξατομικευμένες εκπαιδευτικές τους ανάγκες, στη συμμετοχή τους σε προγράμματα κοινωνικοποίησης και επαγγελματικής αποκατάστασης και στην προετοιμασία τους για την καλύτερη κοινωνική τους ένταξη στην πορεία τους προς την ενηλικίωση. Οι ενήλικες με ήπια και ορισμένοι με μέτρια ΔΑΦ μπορούν να έχουν μια ανεξάρτητη ζωή.

Δεν υπάρχει φαρμακευτική αγωγή για τα συμπτώματα της ΔΑΦ. Ωστόσο, τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού ενδέχεται να παίρνουν φαρμακευτική αγωγή για την άμβλυνση της επιθετικότητας ή άλλων δυσλειτουργικών συμπεριφορών ή για τυχόν συνυπάρχουσες διαταραχές, όπως άγχος, κατάθλιψη ή Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας. Όταν τα άτομα έχουν πολλαπλές διαγνώσεις, είναι σημαντικό οι γιατροί των διαφόρων ειδικοτήτων να χορηγούν χορηγούν τις φαρμακευτικές αγωγές με ιδιαίτερη προσοχή.

Πού μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την κοινωνική επικοινωνία, τα περιορισμένα ενδιαφέροντα και τις επαναληπτικές συμπεριφορές, καθώς και για θέματα που σας προβληματίζουν, μπορείτε επίσης να επισκεφτείτε τους συνοπτικούς οδηγούς «Δυσκολίες στην επικοινωνία με τους άλλους» και «Περιορισμένα και επαναλαμβανόμενα πρότυπα συμπεριφοράς και ενδιαφέροντα».

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις επιστημονικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη αυτού του οδηγού, μπορείτε να ανατρέξετε στον βιβλιογραφικό κατάλογο:

Βιβλιογραφία

Κλινική περιγραφή, συμπτώματα και διαγνωστικές πληροφορίες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Child Mind Institute. (2022, March 29). Complete Guide to Autism. https://childmind.org/guide/parents-guide-to-autism/
Lord, C., Brugha, T. S., Charman, T., Cusack, J., Dumas, G., Frazier, T., Jones, E. J. H., Jones, R. M., Pickles, A., State, M. W., Taylor, J. L., & Veenstra-VanderWeele, J. (2020). Autism spectrum disorder. Nature Reviews Disease Primers, 6(1), 5. https://doi.org/10.1038/s41572-019-0138-4
World Health Organization. (2022, February). ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics. 6A02 Autism Spectrum Disorder. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/437815624

Δεδομένα

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC
Arango, C., Dragioti, E., Solmi, M., Cortese, S., Domschke, K., Murray, R. M., Jones, P. B., Uher, R., Carvalho, A. F., Reichenberg, A., Shin, J. I., Andreassen, O. A., Correll, C. U., & Fusar‐Poli, P. (2021). Risk and protective factors for mental disorders beyond genetics: An evidence‐based atlas. World Psychiatry, 20(3), 417–436. https://doi.org/10.1002/wps.20894
Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). (2019). GBD Compare Data Visualization. Seattle, WA: IHME, University of Washington, Available from http:// vizhub.healthdata.org/gbd-compare. (Accessed 11/15/2022)
Kendler, K. S. (2013). What psychiatric genetics has taught us about the nature of psychiatric illness and what is left to learn. Molecular Psychiatry, 18(10), 1058–1066. https://doi.org/10.1038/mp.2013.50
Loomes, R., Hull, L., & Mandy, W. P. L. (2017). What is the male-to-female ratio in Autism Spectrum Disorder? A systematic review and meta-analysis. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 56(6), 466–474. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2017.03.013
Polyak, A., Rosenfeld, J. A., & Girirajan, S. (2015). An assessment of sex bias in neurodevelopmental disorders. Genome Medicine, 7(1), 94. https://doi.org/10.1186/s13073-015-0216-5
Sacco, R., Camilleri, N., Eberhardt, J., Umla-Runge, K., & Newbury-Birch, D. (2022). A systematic review and meta-analysis on the prevalence of mental disorders among children and adolescents in Europe. European Child & Adolescent Psychiatry. https://doi.org/10.1007/s00787-022-02131-2
Solmi, M., Radua, J., Olivola, M., Croce, E., Soardo, L., Salazar de Pablo, G., Il Shin, J., Kirkbride, J. B., Jones, P., Kim, J. H., Kim, J. Y., Carvalho, A. F., Seeman, M. V., Correll, C. U., & Fusar-Poli, P. (2022). Age at onset of mental disorders worldwide: Large-scale meta-analysis of 192 epidemiological studies. Molecular Psychiatry, 27(1), 281–295. https://doi.org/10.1038/s41380-021-01161-7

Συνδεόμενοι παράγοντες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC
Arango, C., Dragioti, E., Solmi, M., Cortese, S., Domschke, K., Murray, R. M., Jones, P. B., Uher, R., Carvalho, A. F., Reichenberg, A., Shin, J. I., Andreassen, O. A., Correll, C. U., & Fusar‐Poli, P. (2021). Risk and protective factors for mental disorders beyond genetics: An evidence‐based atlas. World Psychiatry, 20(3), 417–436. https://doi.org/10.1002/wps.20894
Ghirardi, L., Kuja‐Halkola, R., Butwicka, A., Martin, J., Larsson, H., D’Onofrio, B. M., Lichtenstein, P., & Taylor, M. J. (2021). Familial and genetic associations between autism spectrum disorder and other neurodevelopmental and psychiatric disorders. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 62(11), 1274–1284. https://doi.org/10.1111/jcpp.13508
Hultman, C. M., Sandin, S., Levine, S. Z., Lichtenstein, P., & Reichenberg, A. (2011). Advancing paternal age and risk of autism: New evidence from a population-based study and a meta-analysis of epidemiological studies. Molecular Psychiatry, 16(12), 1203–1212. https://doi.org/10.1038/mp.2010.121
Kendler, K. S. (2013). What psychiatric genetics has taught us about the nature of psychiatric illness and what is left to learn. Molecular Psychiatry, 18(10), 1058–1066. https://doi.org/10.1038/mp.2013.50
Qiu, S., Qiu, Y., Li, Y., & Cong, X. (2022). Genetics of autism spectrum disorder: An umbrella review of systematic reviews and meta-analyses. Translational Psychiatry, 12(1), 249. https://doi.org/10.1038/s41398-022-02009-6
Robinson, E. B., Samocha, K. E., Kosmicki, J. A., McGrath, L., Neale, B. M., Perlis, R. H., & Daly, M. J. (2014). Autism spectrum disorder severity reflects the average contribution of de novo and familial influences. Proceedings of the National Academy of Sciences, 111(42), 15161–15165. https://doi.org/10.1073/pnas.1409204111

Συνυπάρχουσες διαταραχές

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC
Muskens, J. B., Velders, F. P., & Staal, W. G. (2017). Medical comorbidities in children and adolescents with autism spectrum disorders and attention deficit hyperactivity disorders: A systematic review. European Child & Adolescent Psychiatry, 26(9), 1093–1103. https://doi.org/10.1007/s00787-017-1020-0
Mutluer, T., Aslan Genç, H., Özcan Morey, A., Yapici Eser, H., Ertinmaz, B., Can, M., & Munir, K. (2022). Population-Based Psychiatric Comorbidity in Children and Adolescents With Autism Spectrum Disorder: A Meta-Analysis. Frontiers in Psychiatry, 13, 856208. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2022.856208
Strasser, L., Downes, M., Kung, J., Cross, J. H., & De Haan, M. (2018). Prevalence and risk factors for autism spectrum disorder in epilepsy: A systematic review and meta-analysis. Developmental Medicine & Child Neurology, 60(1), 19–29. https://doi.org/10.1111/dmcn.13598
van Steensel, F. J. A., Bögels, S. M., & Perrin, S. (2011). Anxiety Disorders in Children and Adolescents with Autistic Spectrum Disorders: A Meta-Analysis. Clinical Child and Family Psychology Review, 14(3), 302–317. https://doi.org/10.1007/s10567-011-0097-0

Παρεμβάσεις

Correll CU, Cortese S, Croatto G, et al. Efficacy and acceptability of pharmacological, psychosocial, and brain stimulation interventions in children and adolescents with mental disorders: an umbrella review. World Psychiatry. 2021;20(2):244-275. doi:10.1002/wps.20881
Hampton, L. H., & Kaiser, A. P. (2016). Intervention effects on spoken-language outcomes for children with autism: A systematic review and meta-analysis: Spoken-language outcomes for children with autism. Journal of Intellectual Disability Research, 60(5), 444–463. https://doi.org/10.1111/jir.12283
Kulasinghe, K., Whittingham, K., Mitchell, A. E., & Boyd, R. N. (2022). Psychological interventions targeting mental health and the mother–child relationship in autism: Systematic review and meta‐analysis. Developmental Medicine & Child Neurology, dmcn.15432. https://doi.org/10.1111/dmcn.15432
Lord C, Brugha TS, Charman T, et al. Autism spectrum disorder. Nat Rev Dis Primers. 2020;6(1):5. doi:10.1038/s41572-019-0138-4
Murza, K. A., Schwartz, J. B., Hahs-Vaughn, D. L., & Nye, C. (2016). Joint attention interventions for children with autism spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis: Joint attention meta-analysis. International Journal of Language & Communication Disorders, 51(3), 236–251. https://doi.org/10.1111/1460-6984.12212
Nahmias, A. S., Pellecchia, M., Stahmer, A. C., & Mandell, D. S. (2019). Effectiveness of community‐based early intervention for children with autism spectrum disorder: A meta‐analysis. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 60(11), 1200–1209. https://doi.org/10.1111/jcpp.13073
Siafis, S., Çıray, O., Wu, H., Schneider-Thoma, J., Bighelli, I., Krause, M., Rodolico, A., Ceraso, A., Deste, G., Huhn, M., Fraguas, D., San José Cáceres, A., Mavridis, D., Charman, T., Murphy, D. G., Parellada, M., Arango, C., & Leucht, S. (2022). Pharmacological and dietary-supplement treatments for autism spectrum disorder: A systematic review and network meta-analysis. Molecular Autism, 13(1), 10. https://doi.org/10.1186/s13229-022-00488-4
Tachibana, Y., Miyazaki, C., Ota, E., Mori, R., Hwang, Y., Kobayashi, E., Terasaka, A., Tang, J., & Kamio, Y. (2017). A systematic review and meta-analysis of comprehensive interventions for pre-school children with autism spectrum disorder (ASD). PLOS ONE, 12(12), e0186502. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0186502
Tarver, J., Palmer, M., Webb, S., Scott, S., Slonims, V., Simonoff, E., & Charman, T. (2019). Child and parent outcomes following parent interventions for child emotional and behavioral problems in autism spectrum disorders: A systematic review and meta-analysis. Autism, 23(7), 1630–1644. https://doi.org/10.1177/1362361319830042
Ung, D., Selles, R., Small, B. J., & Storch, E. A. (2015). A Systematic Review and Meta-Analysis of Cognitive-Behavioral Therapy for Anxiety in Youth with High-Functioning Autism Spectrum Disorders. Child Psychiatry & Human Development, 46(4), 533–547. https://doi.org/10.1007/s10578-014-0494-y
Wichers, R. H., van der Wouw, L. C., Brouwer, M. E., Lok, A., & Bockting, C. L. H. (2023). Psychotherapy for co-occurring symptoms of depression, anxiety and obsessive-compulsive disorder in children and adults with autism spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis. Psychological Medicine, 53(1), 17–33. https://doi.org/10.1017/S0033291722003415

Ήταν χρήσιμες αυτές οι πληροφορίες;