Ο εκφοβισμός, η πρόκληση βλάβης σε ζώα και τα ψέματα άνευ λόγου αποτελούν ενδείξεις για την παρουσία Διαταραχής Διαγωγής. Στα παιδιά μικρότερης ηλικίας, η Διαταραχή Διαγωγής ξεκινά με το σπρώξιμο, το χτύπημα και το δάγκωμα. Στα μεγαλύτερα παιδιά, η Διαταραχή Διαγωγής μπορεί να εκδηλώνεται με πιο ακραία βίαιη συμπεριφορά ή/και με παραπτωματικές πράξεις όπως κλοπή, υλικές καταστροφές και πρόκληση πυρκαγιάς.

Όλα τα παιδιά εκδραματίζουν μερικές φορές, αλλά η διάγνωση της Διαταραχής Διαγωγής τίθεται, όταν οι ακραίες συμπεριφορές εμφανίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα και δεν συνδέονται με το περιβάλλον του παιδιού.

Ποια είναι τα συμπτώματα της Διαταραχής Διαγωγής;

Η Διαταραχή Διαγωγής μπορεί να τεθεί ως διάγνωση όταν το άτομο παρουσιάζει ένα επίμονο, επαναληπτικό πρότυπο συμπεριφοράς στο οποίο παραβιάζονται κατάλληλες για την ηλικία κοινωνικές νόρμες ή κανόνες ή τα βασικά δικαιώματα των άλλων. Αυτές οι συμπεριφορές οδηγούν σε σημαντική έκπτωση της κοινωνικής, σχολικής ή καθημερινής λειτουργικότητας του ατόμου. Ορισμένα ειδικά συμπτώματα της Διαταραχής Διαγωγής είναι τα εξής:

Πυρηνικά Συμπτώματα της Διαταραχής Διαγωγής

Επιθετικότητα προς ανθρώπους ή ζώα:

● Εκφοβίζει, απειλεί ή τρομάζει συχνά τους άλλους

● Ξεκινά συχνά καυγάδες με χρήση σωματικής βίας

● Έχει χρησιμοποιήσει όπλο που μπορεί να προκαλέσει σοβαρή σωματική βλάβη σε άλλους

● Εκδηλώνει σωματική βία

● Εκδηλώνει βία προς τα ζώα

● Έχει κλέψει με επίθεση στο θύμα (π.χ., ληστεία, κλοπή, εκβιασμός)

● Έχει εξαναγκάσει κάποιον σε σεξουαλική δραστηριότητα

Καταστροφή περιουσίας:

● Προμελετημένη πρόκληση πυρκαγιάς με πρόθεση να προκαλέσει ζημιά

● Εσκεμμένη καταστροφή ξένης περιουσίας

Απάτη ή κλοπή:

● Διάρρηξη σπιτιού ή αυτοκινήτου άλλου ατόμου

● Συχνά ψεύδη για να εξασφαλίσει αγαθά ή εύνοια, ή για να αποφύγει υποχρεώσεις

● Κλοπή αντικειμένων αξίας χωρίς επίθεση σε θύμα (π.χ., κλοπή από κατάστημα, διάρρηξη, πλαστογράφηση)

Σοβαρές παραβάσεις κανόνων

● Μένει συχνά εκτός σπιτιού τη νύχτα, παρά τις γονικές απαγορεύσεις, με έναρξη πριν από την ηλικία των 13 ετών

● Έχει ιστορικό φυγής από το σπίτι τουλάχιστον δύο φορές, τη μία φορά χωρίς να επιστρέψει για παρατεταμένο χρονικό διάστημα

● Κάνει συχνά αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο, με έναρξη πριν από την ηλικία των 13 ετών

Πώς διαγιγνώσκεται η Διαταραχή της Διαγωγής;

Η Διαταραχή Διαγωγής είναι κάτι διαφορετικό από την κακή συμπεριφορά ή την εκδραμάτιση που τα περισσότερα παιδιά επιδεικνύουν κάποια στιγμή. Για να τεθεί διάγνωση της διαταραχής, τα παιδιά και οι έφηβοι πρέπει να παρουσιάζουν συμπτώματα Διαταραχής Διαγωγής για αρκετούς μήνες. Προτού διαγνώσει ένα άτομο με Διαταραχή Διαγωγής, ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων θα προσπαθήσει να εξακριβώσει εάν η ακραία του συμπεριφορά είναι μια αντίδραση σε προβλήματα που υπάρχουν στο σπίτι ή αλλού. Ένα από τα κριτήρια της διάγνωσης είναι ότι η απόλαυση που αποκομίζει το άτομο από την πρόκληση πόνου, φαίνεται να προέρχεται από κάτι μέσα του.

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να κάνει κλινική εξέταση και να αξιολογήσει εάν τα συμπτώματα που εμφανίζει το παιδί ή ο έφηβος πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια της Διαταραχής Διαγωγής και έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην καθημερινή του ζωή. Μπορεί επίσης να πραγματοποιήσει συνεντεύξεις τόσο με τους γονείς/φροντιστές του, όσο και με τους εκπαιδευτικούς, ώστε να προσδιορίσει τον ειδικό χαρακτήρα των συμπεριφορών του παιδιού. Πολλοί ψυχίατροι χρησιμοποιούν ψυχομετρικά εργαλεία για να στηρίξουν τη διάγνωση. Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων θα προσπαθήσει επίσης να βεβαιωθεί ότι τα συμπτώματα του παιδιού ή του εφήβου δεν σχετίζονται με κάτι απρόβλεπτο.

Δεδομένα της Διαταραχής Διαγωγής
Συχνότητα της διαταραχής παγκοσμίως	Οι εκτιμήσεις για τη συχνότητα της Διαταραχής Διαγωγής σε παγκόσμιο επίπεδο ποικίλουν ευρέως και κυμαίνονται σε ποσοστά μεταξύ 2% και 10%. Στα παιδιά και τους εφήβους, ο επιπολασμός είναι περίπου 2%. Παρ’ όλο που απουσιάζουν πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα για την Ελλάδα, μια πρόσφατη ανασκόπηση αναφορικά με τις ευρωπαϊκές χώρες αναδεικνύει συχνότητα 1,5% στα παιδιά και τους εφήβους.
Επιβάρυνση της δημόσιας υγείας από τη διαταραχή στην Ελλάδα	Οι διαταραχές που συνδέονται με τη διαγωγή ευθύνονται κατά 5,8% του συνόλου των προσαρμοσμένων ως προς την αναπηρία ετών ζωής (DALYs), δηλαδή των ετών υγιούς ζωής που χάνονται στον πληθυσμό ηλικίας 5-14 ετών στην Ελλάδα. Καταλαμβάνουν την 2η θέση ανάμεσα στις ψυχικές παθήσεις που επιβαρύνουν τα παιδιά και τους εφήβους στην Ελλάδα.
Αναλογία στα φύλα	Τα συγκριτικά δεδομένα ως προς το φύλο δείχνουν ότι τα αγόρια συγκεντρώνουν περισσότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με Διαταραχή της Διαγωγής σε σύγκριση με τα κορίτσια, σε αναλογία μεταξύ 1,5:1 και 2:1.
Ηλικία αιχμής της έναρξης	Δεν υπάρχουν πρόσφατα, ειδικά επιδημιολογικά δεδομένα αναφορικά με την ηλικιακή αιχμή εμφάνισης της Διαταραχής Διαγωγής. Ωστόσο, οι έφηβοι που δεν εμφάνισαν συμπτώματα πριν από την ηλικία των 10 ετών, λαμβάνοντας μια διάγνωση Διαταραχής Διαγωγής με τον προσδιορισμό «με έναρξη στην εφηβική ηλικία» είναι περισσότεροι από τα παιδιά που έλαβαν διάγνωση Διαταραχής Διαγωγής με τον προσδιορισμό «με έναρξη στην παιδική ηλικία».
Ποσοστό περιπτώσεων που διαγιγνώσκεται πριν από την ηλικία των 18 ετών	Η Διαταραχή Διαγωγής δεν διαγιγνώσκεται στους ενήλικες. Επομένως, το ποσοστό των περιπτώσεων που διαγιγνώσκεται με Διαταραχή Διαγωγής πριν από την ηλικία των 18 ετών είναι σχεδόν 100%.

Ποιοι παράγοντες συνδέονται με τη Διαταραχή Διαγωγής;

Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που θέτουν τα άτομα σε υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν Διαταραχή Διαγωγής:

Γενετικοί και οικογενείς παράγοντες. Η προδιάθεση εμφάνισης Διαταραχής Διαγωγής κατά πάσα πιθανότητα προκύπτει από έναν συνδυασμό περισσότερων γονιδίων που αλληλεπιδρούν κατά σύνθετο τρόπο με διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η ύπαρξη ενός συγγενούς πρώτου βαθμού, όπως γονέα ή αδελφού, που έχει διαγνωστεί με Διαταραχή Διαγωγής, ή η ύπαρξη βιολογικού γονέα που κάνει Χρήση Αλκοόλ, εμφανίζει Κατάθλιψη, ΔΕΠΥ, Διπολική Διαταραχή ή Σχιζοφρένεια αυξάνει τον κίνδυνο ενός παιδιού ή εφήβου να αναπτύξει τη διαταραχή.
Επιπλοκές κατά τη γέννηση.
Ιδιοσυγκρασία.
Στοιχεία αναδυόμενης διαταραχής της προσωπικότητας.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν είναι το μητρικό στρες, το κάπνισμα ή η Χρήση Αλκοόλ/Ουσιών από τη μητέρα, η σκληρή ή ασυνεπής επιβολή πειθαρχίας, οι συγκρούσεις γονέα-παιδιού, η βία στο κοινωνικό περιβάλλον, η χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση και η φτώχεια. Άλλοι παράγοντες μπορεί να είναι οι εμπειρίες κακοποίησης ή παραμέλησης, όπως ο υποσιτισμός, ο εκφοβισμός ή η συναναστροφή με φίλους που ενθαρρύνουν την αρνητική συμπεριφορά.

Ποιες άλλες διαταραχές συνυπάρχουν με τη Διαταραχή Διαγωγής;

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας και η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή συνυπάρχουν συχνά με τη Διαταραχή Διαγωγής. Η Διαταραχή Διαγωγής μπορεί επίσης να συνυπάρχει με μαθησιακές δυσκολίες, αγχώδεις διαταραχές, καταθλιπτικές διαταραχές, διπολικές διαταραχές και/ή διαταραχές χρήσης ουσιών.

Πώς αντιμετωπίζεται η Διαταραχή της Διαγωγής;

Η Διαταραχή Διαγωγής είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί, αλλά η ψυχοθεραπεία είναι δυνατό να λειτουργήσει, εφόσον εμπλακούν η οικογένεια, οι φίλοι και οι δάσκαλοι του παιδιού/εφήβου. Η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση έχει καλύτερα αποτελέσματα αν ξεκινήσει όταν το άτομο είναι σε μικρή ηλικία.

Στην ψυχοθεραπεία για τη Διαταραχή Διαγωγής, το άτομο μαθαίνει πιο υγιείς τρόπους να αλληλεπιδρά με τους άλλους. Ταυτόχρονα, η οικογένεια και το υποστηρικτικό σύστημα του ατόμου μαθαίνουν τρόπους για να επικοινωνούν μαζί του. Τα παιδιά και οι έφηβοι με Διαταραχή Διαγωγής συνήθως συνεχίζουν την ψυχοθεραπεία για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Στα μικρότερα παιδιά, η θεραπεία για τη Διαταραχή Διαγωγής συνήθως περιλαμβάνει την εκπαίδευση των γονέων σε τρόπους ενθάρρυνσης της καλής συμπεριφοράς. Στους εφήβους, η θεραπεία μπορεί επιπλέον να επικεντρώνεται στις σχέσεις του εφήβου με τους φίλους, τα άλλα παιδιά και τους ενήλικες στο σχολείο (δηλ., τους δασκάλους και τους διευθυντές).

Δεν υπάρχει ειδική φαρμακευτική αγωγή για τη Διαταραχή Διαγωγής. Ωστόσο, τα παιδιά κάποιες φορές εκδηλώνουν συγχρόνως και άλλες διαταραχές, όπως Κατάθλιψη ή Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας. Η φαρμακευτική αντιμετώπιση αυτών των συνοδών διαταραχών μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη απόδοση της ψυχοθεραπείας.

Πού μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτές τις συμπεριφορές και θέματα που σας προβληματίζουν, μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε τον συνοπτικό οδηγό «Παραπτωματική συμπεριφορά και επιθετικότητα» στην ιστοσελίδα μας.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις επιστημονικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη αυτού του οδηγού, μπορείτε να ανατρέξετε στον βιβλιογραφικό κατάλογο:

Βιβλιογραφία

Κλινική περιγραφή, συμπτώματα και διαγνωστικές πληροφορίες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Child Mind Institute. (2021, September 7). Quick guide to Conduct Disorder. https://childmind.org/guide/quick-guide-to-conduct-disorder/
Miller, G. (2021, October 5). What Is Conduct Disorder? https://childmind.org/article/what-is-conduct-disorder/
World Health Organization. (2022, February). ICD-11 for mortality and morbidity statistics. 6C91 Conduct-Dissocial Disorder. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http%3a%2f%2fid.who.int%2ficd%2fentity%2f719572464

Δεδομένα

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Konrad, K., Kohls, G., Baumann, S., Bernhard, A., Martinelli, A., Ackermann, K., Smaragdi, A., Gonzalez‐Madruga, K., Wells, A., Rogers, J. C., Pauli, R., Clanton, R., Baker, R., Kersten, L., Prätzlich, M., Oldenhof, H., Jansen, L., Kleeven, A., Bigorra, A., … Freitag, C. M. (2022). Sex differences in psychiatric comorbidity and clinical presentation in youths with conduct disorder. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 63(2), 218–228. https://doi.org/10.1111/jcpp.13428
Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). (2019). GBD Compare Data Visualization. Seattle, WA: IHME, University of Washington, Available from http:// vizhub.healthdata.org/gbd-compare. (Accessed 11/15/2022)
Kerekes, N., Lundström, S., Chang, Z., Tajnia, A., Jern, P., Lichtenstein, P., Nilsson, T., & Anckarsäter, H. (2014). Oppositional defiant- and conduct disorder-like problems: Neurodevelopmental predictors and genetic background in boys and girls, in a nationwide twin study. PeerJ, 2, e359. https://doi.org/10.7717/peerj.359
Mohammadi, M.-R., Salmanian, M., & Keshavarzi, Z. (2021). The Global Prevalence of Conduct Disorder: A Systematic Review and Meta-Analysis. Iranian Journal of Psychiatry. https://doi.org/10.18502/ijps.v16i2.5822
Polanczyk, G. V., Salum, G. A., Sugaya, L. S., Caye, A., & Rohde, L. A. (2015). Annual research review: A meta-analysis of the worldwide prevalence of mental disorders in children and adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56(3), 345–365. https://doi.org/10.1111/jcpp.12381
Sacco, R., Camilleri, N., Eberhardt, J., Umla-Runge, K., & Newbury-Birch, D. (2022). A systematic review and meta-analysis on the prevalence of mental disorders among children and adolescents in Europe. European Child & Adolescent Psychiatry. https://doi.org/10.1007/s00787-022-02131-2
Wu, J., Chen, L., Li, X., Yue, S., Huang, X., Liu, J., Hou, X., & Lai, T. (2022). Trends in the prevalence of conduct disorder from 1990 to 2019: Findings from the Global Burden of Disease Study 2019. Psychiatry Research, 317, 114907. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2022.114907

Συνδεόμενοι παράγοντες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Azeredo, A., Moreira, D., & Barbosa, F. (2018). ADHD, CD, and ODD: Systematic review of genetic and environmental risk factors. Research in Developmental Disabilities, 82, 10–19. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2017.12.010
Karwatowska, L., Russell, S., Solmi, F., De Stavola, B. L., Jaffee, S., Pingault, J.-B., & Viding, E. (2020). Risk factors for disruptive behaviours: Protocol for a systematic review and meta-analysis of quasi-experimental evidence. BMJ Open, 10(9), e038258. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2020-038258
Kendler, K. S. (2013). What psychiatric genetics has taught us about the nature of psychiatric illness and what is left to learn. Molecular Psychiatry, 18(10), 1058–1066. https://doi.org/10.1038/mp.2013.50
Maniglio, R. (2015). Significance, Nature, and Direction of the Association Between Child Sexual Abuse and Conduct Disorder: A Systematic Review. Trauma, Violence, & Abuse, 16(3), 241–257. https://doi.org/10.1177/1524838014526068
Maniglio, R. (2014). Prevalence of Sexual Abuse Among Children with Conduct Disorder: A Systematic Review. Clinical Child and Family Psychology Review, 17(3), 268–282. https://doi.org/10.1007/s10567-013-0161-z
Yockey, R. A., King, K. A., & Vidourek, R. A. (2021). Family factors and parental correlates to adolescent conduct disorder. Journal of Family Studies, 27(3), 356–365. https://doi.org/10.1080/13229400.2019.1604402

Συνυπάρχουσες διαταραχές

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Bevilacqua, L., Hale, D., Barker, E. D., & Viner, R. (2018). Conduct problems trajectories and psychosocial outcomes: A systematic review and meta-analysis. European Child & Adolescent Psychiatry, 27(10), 1239–1260. https://doi.org/10.1007/s00787-017-1053-4
Zavaglia, E., & Bergeron, L. (2017). Systematic review of comorbidity between DSM disorders and depression according to age and sex in youth. Canadian Psychology / Psychologie Canadienne, 58(2), 124–139. https://doi.org/10.1037/cap0000085

Παρεμβάσεις

Bakker, M. J., Greven, C. U., Buitelaar, J. K., & Glennon, J. C. (2017). Practitioner Review: Psychological treatments for children and adolescents with conduct disorder problems - a systematic review and meta-analysis. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 58(1), 4–18. https://doi.org/10.1111/jcpp.12590
Battagliese, G., Caccetta, M., Luppino, O. I., Baglioni, C., Cardi, V., Mancini, F., & Buonanno, C. (2015). Cognitive-behavioral therapy for externalizing disorders: A meta-analysis of treatment effectiveness. Behaviour Research and Therapy, 75, 60–71. https://doi.org/10.1016/j.brat.2015.10.008
Boldrini, T., Ghiandoni, V., Mancinelli, E., Salcuni, S., & Solmi, M. (2023). Systematic Review and Meta-analysis: Psychosocial Treatments for Disruptive Behavior Symptoms and Disorders in Adolescence. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 62(2), 169–189. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2022.05.002
Fairchild, G., Hawes, D. J., Frick, P. J., Copeland, W. E., Odgers, C. L., Franke, B., Freitag, C. M., & De Brito, S. A. (2019). Conduct disorder. Nature Reviews Disease Primers, 5(1), 43. https://doi.org/10.1038/s41572-019-0095-y
Karukivi, J., Herrala, O., Säteri, E., Tornivuori, A., Salanterä, S., Aromaa, M., Kronström, K., & Karukivi, M. (2021). The Effectiveness of Individual Mental Health Interventions for Depressive, Anxiety and Conduct Disorder Symptoms in School Environment for Adolescents Aged 12–18—A Systematic Review. Frontiers in Psychiatry, 12, 779933. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2021.779933
Pringsheim, T., Hirsch, L., Gardner, D., & Gorman, D. A. (2015). The pharmacological management of oppositional behaviour, conduct problems, and aggression in children and adolescents with Attention-Deficit Hyperactivity Disorder, Oppositional Defiant Disorder, and Conduct Disorder: A systematic review and meta-analysis. Part 1: Psychostimulants, alpha-2 agonists, and atomoxetine. The Canadian Journal of Psychiatry, 60(2), 42–51. https://doi.org/10.1177/070674371506000202
Riise, E. N., Wergeland, G. J. H., Njardvik, U., & Öst, L.-G. (2021). Cognitive behavior therapy for externalizing disorders in children and adolescents in routine clinical care: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 83, 101954. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2020.101954

Ήταν χρήσιμες αυτές οι πληροφορίες;