Ποια είναι τα συμπτώματα της Διαταραχής Κοινωνικού Άγχους;

Πυρηνικά συμπτώματα της ΔΚΑ

Συνοδά συμπτώματα της ΔΚΑ

● Έντονα αισθήματα άγχους ή φόβου που συνδέονται με μία ή περισσότερες καταστάσεις όπου το άτομο μπορεί να εκτεθεί στην κριτική των συνομηλίκων

● Υπερβολικό άγχος ή υπέρμετρος φόβος μήπως ντροπιαστεί, ταπεινωθεί ή απορριφθεί από τους άλλους

● Οι κοινωνικές περιστάσεις τού προκαλούν μονίμως άγχος ή φόβο

● Αποφεύγει τις κοινωνικές καταστάσεις ή τις αντιμετωπίζει με έντονο άγχος ή φόβο

● Το άγχος ή ο φόβος βρίσκονται σε αναντιστοιχία με την κοινωνική κατάσταση

● Σωματικά συμπτώματα, όπως τρέμουλο, εφίδρωση, ξηροστομία και δύσπνοια

● Πολλές ερωτήσεις ενδεικτικές άγχους: «Και τι θα γίνει αν πω κάτι ανόητο;» «Κι αν όλοι σκεφτούν ότι είμαι άχρηστος;»

● Εκρήξεις θυμού και κλάμα, ιδίως στα μικρότερα παιδιά

● Αναστάτωση πολύ πριν από την αγχογόνο κατάσταση

Πώς διαγιγνώσκεται η Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους;

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να θέσει τη διάγνωση της Διαταραχής Κοινωνικού Άγχους, εφόσον τα συμπτώματα του παιδιού ή του εφήβου είναι επίμονα, διαρκούν έξι μήνες ή περισσότερο, και προκαλούν σημαντικό στρες και έκπτωση σε διάφορες πτυχές της καθημερινής λειτουργικότητας (π.χ. κοινωνική, οικογενειακή, σχολική κ.λπ.).

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να κάνει κλινική εξέταση και να αξιολογήσει τόσο το παιδί/τον έφηβο όσο και έναν γονείς/φροντιστές του, ώστε να προσδιορίσει την ειδική φύση του κοινωνικού άγχους του. Πολλοί ψυχίατροι παιδιών και εφήβων χρησιμοποιούν επίσης τα αποτελέσματα από ερωτηματολόγια ή κλίμακες βαθμολόγησης συμπεριφορών/συναισθημάτων για να υποστηρίξουν τη διάγνωση και να ποσοτικοποιήσουν τη σοβαρότητα του προβλήματος. Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων θα προσπαθήσει επίσης να βεβαιωθεί ότι το άγχος του παιδιού ή του εφήβου δεν σχετίζεται με κάποιο απρόβλεπτο γεγονός.

Δεδομένα για την Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους
Συχνότητα της διαταραχής παγκοσμίως	Η Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους εκτιμάται ότι αφορά περίπου το 2,3% του ευρωπαϊκού πληθυσμού, ποσοστό παραπλήσιο με αυτό που προέκυψε από άλλες παγκόσμιες εκτιμήσεις. Οι Αγχώδεις Διαταραχές, γενικά, εκτιμώνται ότι αφορούν το 6,5% του παγκόσμιου πληθυσμού. Παρόλο που απουσιάζουν πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα για την Ελλάδα, μια πρόσφατη ανασκόπηση για τις ευρωπαϊκές χώρες ανέφερε συχνότητα 7,9%.
Επιβάρυνση της δημόσιας υγείας από τη Διαταραχή στην Ελλάδα	Το Άγχος ευθύνεται για το 9,8% του συνόλου των προσαρμοσμένων ως προς την αναπηρία ετών ζωής (DALYs), δηλαδή των ετών υγιούς ζωής που χάνονται στον πληθυσμό ηλικίας 5-14 ετών στην Ελλάδα. Το Άγχος κατέχει την 1η θέση ανάμεσα στις ψυχικές παθήσεις που επιβαρύνουν την υγεία των παιδιών και εφήβων στην Ελλάδα.
Αναλογία στα φύλα	Η Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους διαγιγνώσκεται οριακά συχνότερα στα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια, παρ’ όλο που οι εκτιμήσεις ποικίλλουν από δείγμα σε δείγμα, ενώ σε μερικά δείγματα υπερισχύουν τα αγόρια.
Ηλικία αιχμής της εμφάνισης	Η εμφάνιση της Διαταραχής Κοινωνικού Άγχους εκτιμάται ότι κορυφώνεται στην ηλικία των 14,5 ετών, αργότερα δηλαδή από την ηλικία αιχμής της εμφάνισης για το σύνολο των Αγχωδών Διαταραχών, η οποία είναι τα 5,5 έτη.
Ποσοστό περιπτώσεων που διαγιγνώσκεται πριν από την ηλικία των 18 ετών	Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, το 79,1% των ατόμων με Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους διαγιγνώσκεται έως την ηλικία των 18 ετών.

Με ποιους παράγοντες συνδέεται η Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους;

Ορισμένοι συνήθεις παράγοντες που συνδέονται με την Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους είναι οι εξής:

Γενετικοί και οικογενείς παράγοντες. Η προδιάθεση σε μια αγχώδη διαταραχή κατά πάσα πιθανότητα προκύπτει από έναν συνδυασμό περισσότερων γονιδίων που αλληλεπιδρούν κατά σύνθετο τρόπο με διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Επίσης, η ύπαρξη ενός συγγενούς πρώτου βαθμού με Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους αυξάνει τις πιθανότητες ενός ατόμου να αναπτύξει τη διαταραχή.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Περιλαμβάνουν την κακομεταχείριση (π.χ., σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση) και άλλες αντιξοότητες της παιδικής ηλικίας, όπως θυματοποίηση από συνομηλίκους και απόρριψη. Αντίθετα, οι θετικές σχέσεις με συνομηλίκους φαίνεται να λειτουργούν προστατευτικά κατά της ανάπτυξης κοινωνικού άγχους.
Ιδιοσυγκρασία. Περιλαμβάνει την συμπεριφορική αναστολή στα πρώιμα χρόνια της ζωής.

Ποιες άλλες διαταραχές συνυπάρχουν με την Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους;

Παρ’ όλο που κάθε παιδί ή έφηβος είναι διαφορετικός από τους άλλους, η Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους συνήθως συνυπάρχει με άλλες αγχώδεις διαταραχές, όπως τη Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή και την Εκλεκτική Αλαλία, τις καταθλιπτικές διαταραχές και τη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος υψηλής λειτουργικότητας. Επίσης, η Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους συχνά οδηγεί σε Διαταραχή Χρήσης Ουσιών, δεδομένου ότι τα άτομα με Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους έχουν περισσότερες πιθανότητες να χρησιμοποιούν ουσίες σε επικίνδυνο βαθμό στην προσπάθειά τους να «αυτοθεραπευτούν» και να μειώσουν τα επίπεδα του άγχους τους.

Πώς αντιμετωπίζεται η Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους;

Η Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους συνήθως αντιμετωπίζεται με ψυχοθεραπεία ή έναν συνδυασμό ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής. Οι γονείς/ φροντιστές και άλλα μέλη της οικογένειας αποτελούν σημαντικό μέρος της θεραπείας, στο μέτρο που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά και τους εφήβους να εξασκήσουν τις δεξιότητες που μαθαίνουν στη θεραπεία.

Υπάρχουν διάφορες ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι που αποδείχτηκε ότι θεραπεύουν αποτελεσματικά τα συμπτώματα της Διαταραχής Κοινωνικού Άγχους, αλλά αυτή που διαθέτει την περισσότερη επιστημονική τεκμηρίωση είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (ΓΣΘ). Η ΓΣΘ είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε ευρύ φάσμα διάφορων γνωσιακών και συμπεριφορικών τεχνικών. Μία από αυτές τις τεχνικές ονομάζεται Έκθεση. Κατά την εφαρμογή αυτής της τεχνικής, ο ψυχοθεραπευτής εκθέτει το παιδί σε ερέθισμα που πυροδοτεί το άγχος του, αρχίζοντας από κάτι πολύ μικρής έντασης. Καθώς το παιδί αναστατώνεται, ο ψυχοθεραπευτής τού μαθαίνει τρόπους να διαχειρίζεται τον φόβο του. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται με σταδιακά πιο έντονα στρεσογόνα ερεθίσματα. Ο ψυχοθεραπευτής δουλεύει επίσης με το παιδί για να τροποποιήσει ή να αναδομήσει τον τρόπο σκέψης του για το άγχος του, προσπαθώντας να εντοπίσει τις σκέψεις ή τις πεποιθήσεις που δεν το βοηθούν, ενισχύοντας την επίγνωσή του γι’ αυτές και βοηθώντας το να τις αναπλαισιώσει. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται με σταδιακά πιο έντονα στρεσογόνα ερεθίσματα. Η ομαδική ΓΣΘ έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική για τα παιδιά και τους εφήβους.

Τα παιδιά και οι έφηβοι με Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους τείνουν να ανταποκρίνονται καλά σε ορισμένα αντικαταθλιπτικά φάρμακα που ονομάζονται εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), όπως η φλουοξετίνη, η σερτραλίνη, η σιταλοπράμη, η εσιταλοπράμη και η παροξετίνη. Άλλα φάρμακα που ονομάζονται αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης (SNRIs), όπως η ντουλοξετίνη και η βενλαφαξίνη, είναι επίσης αποτελεσματικά για τη μείωση του άγχους στα παιδιά και τους εφήβους. Οι βενζοδιαζεπίνες (π.χ. αλπραζολάμη, λοραζεπάμη, διαζεπάμη) και τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (π.χ. κλομιπραμίνη, αμιτριπτυλίνη) δεν είναι αποτελεσματικά στα παιδιά και τους εφήβους και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται. Ωστόσο, ορισμένοι ψυχίατροι παιδιών και εφήβων μπορεί να χρησιμοποιήσουν βενζοδιαζεπίνες για σύντομη χρονική περίοδο (π.χ. 4 εβδομάδες) όταν ξεκινούν τους SSRIs για ειδικές περιπτώσεις στην όψιμη εφηβεία, κι αυτό διότι οι SSRIs χρειάζονται κάποιο χρόνο ώσπου να αρχίσουν να μειώνουν τα συμπτώματα. Τα φάρμακα ενδέχεται να έχουν παρενέργειες, αλλά είναι ασφαλή για τα παιδιά όταν χρησιμοποιούνται με την κατάλληλη παρακολούθηση από τον γιατρό τους και στενή επίβλεψη από τους γονείς/ φροντιστές τους. Ένα παιδί ή ένας έφηβος που παίρνει ένα από αυτά τα φάρμακα πρέπει να επισκέπτεται τον γιατρό του σε τακτική βάση, ιδίως εάν άλλαξε πρόσφατα η δοσολογία χορήγησης.

Ο συνδυασμός της ΓΣΘ και των SSRIs/SNRIs πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ως επιλογή, δεδομένου ότι ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι ο συνδυασμός τους είναι καλύτερη επιλογή σε σύγκριση με οποιαδήποτε από τις δύο μεμονωμένες θεραπείες στα παιδιά και τους εφήβους.

Πού μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το κοινωνικό άγχος και για θέματα που σας προβληματίζουν, μπορείτε να επισκεφτείτε τον συνοπτικό οδηγό «Υπερβολική κοινωνική συστολή» στην ιστοσελίδα μας.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις επιστημονικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη αυτού του οδηγού, μπορείτε να ανατρέξετε στον βιβλιογραφικό κατάλογο:

Βιβλιογραφία

Κλινική περιγραφή, συμπτώματα και διαγνωστικές πληροφορίες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Child Mind Institute. (2021, September 7). Social Anxiety Disorder in children: A quick guide. https://childmind.org/guide/quick-guide-to-social-anxiety-disorder/
World Health Organization. (2022, February). ICD-11 for mortality and morbidity statistics. 6B04 Social Anxiety Disorder. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http%3a%2f%2fid.who.int%2ficd%2fentity%2f2062286624

Δεδομένα

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). (2019). GBD Compare Data Visualization. Seattle, WA: IHME, University of Washington, Available from http:// vizhub.healthdata.org/gbd-compare. (Accessed 11/15/2022)
Jefferies, P., & Ungar, M. (2020). Social anxiety in young people: A prevalence study in seven countries. PLOS ONE, 15(9), e0239133. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0239133
Polanczyk, G. V., Salum, G. A., Sugaya, L. S., Caye, A., & Rohde, L. A. (2015). Annual research review: A meta-analysis of the worldwide prevalence of mental disorders in children and adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56(3), 345–365. https://doi.org/10.1111/jcpp.12381
Sacco, R., Camilleri, N., Eberhardt, J., Umla-Runge, K., & Newbury-Birch, D. (2022). A systematic review and meta-analysis on the prevalence of mental disorders among children and adolescents in Europe. European Child & Adolescent Psychiatry. https://doi.org/10.1007/s00787-022-02131-2
Solmi, M., Radua, J., Olivola, M., Croce, E., Soardo, L., Salazar de Pablo, G., Il Shin, J., Kirkbride, J. B., Jones, P., Kim, J. H., Kim, J. Y., Carvalho, A. F., Seeman, M. V., Correll, C. U., & Fusar-Poli, P. (2022). Age at onset of mental disorders worldwide: Large-scale meta-analysis of 192 epidemiological studies. Molecular Psychiatry, 27(1), 281–295. https://doi.org/10.1038/s41380-021-01161-7
Somers, J. M., Goldner, E. M., Waraich, P., & Hsu, L. (2006). Prevalence and Incidence Studies of Anxiety Disorders: A Systematic Review of the Literature. The Canadian Journal of Psychiatry, 51(2), 100–113. https://doi.org/10.1177/070674370605100206
Tang, X., Liu, Q., Cai, F., Tian, H., Shi, X., & Tang, S. (2022). Prevalence of social anxiety disorder and symptoms among Chinese children, adolescents and young adults: A systematic review and meta-analysis. Frontiers in Psychology, 13, 792356. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.792356

Συνδεόμενοι παράγοντες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Arango, C., Dragioti, E., Solmi, M., Cortese, S., Domschke, K., Murray, R. M., Jones, P. B., Uher, R., Carvalho, A. F., Reichenberg, A., Shin, J. I., Andreassen, O. A., Correll, C. U., & Fusar‐Poli, P. (2021). Risk and protective factors for mental disorders beyond genetics: An evidence‐based atlas. World Psychiatry, 20(3), 417–436. https://doi.org/10.1002/wps.20894
Ayano, G., Betts, K., Maravilla, J. C., & Alati, R. (2021). The risk of anxiety disorders in children of parents with severe psychiatric disorders: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 282, 472–487. https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.12.134
Baba, A., Kloiber, S., & Zai, G. (2022). Genetics of social anxiety disorder: a systematic review. Psychiatric genetics, 32(2), 37–66. https://doi.org/10.1097/YPG.0000000000000310
Brühl, A., Kley, H., Grocholewski, A., Neuner, F., & Heinrichs, N. (2019). Child maltreatment, peer victimization, and social anxiety in adulthood: A cross-sectional study in a treatment-seeking sample. BMC Psychiatry, 19(1), 418. https://doi.org/10.1186/s12888-019-2400-4
Bruijnen, C. J. W. H., Young, S. Y., Marx, M., & Seedat, S. (2019). Social anxiety disorder and childhood trauma in the context of anxiety (behavioural inhibition), impulsivity (behavioural activation) and quality of life. South African Journal of Psychiatry, 25. https://doi.org/10.4102/sajpsychiatry.v25i0.1189
Caldiroli, A., Capuzzi, E., Affaticati, L. M., Surace, T., Di Forti, C. L., Dakanalis, A., Clerici, M., & Buoli, M. (2023). Candidate Biological Markers for Social Anxiety Disorder: A Systematic Review. International Journal of Molecular Sciences, 24(1), 835. https://doi.org/10.3390/ijms24010835
Kendler, K. S. (2013). What psychiatric genetics has taught us about the nature of psychiatric illness and what is left to learn. Molecular Psychiatry, 18(10), 1058–1066. https://doi.org/10.1038/mp.2013.50

Συνυπάρχουσες διαταραχές

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Koyuncu, A., İnce, E., Ertekin, E., & Tükel, R. (2019). Comorbidity in social anxiety disorder: Diagnostic and therapeutic challenges. Drugs in Context, 8, 1–13. https://doi.org/10.7573/dic.212573
Muris, P., & Ollendick, T. H. (2021). Selective Mutism and Its Relations to Social Anxiety Disorder and Autism Spectrum Disorder. Clinical Child and Family Psychology Review, 24(2), 294–325. https://doi.org/10.1007/s10567-020-00342-0
Saha, S., Lim, C. C. W., Cannon, D. L., Burton, L., Bremner, M., Cosgrove, P., Huo, Y., & McGrath, J. (2021). Co‐morbidity between mood and anxiety disorders: A systematic review and meta‐analysis. Depression and Anxiety, 38(3), 286–306. https://doi.org/10.1002/da.23113
Spain, D., Sin, J., Linder, K. B., McMahon, J., & Happé, F. (2018). Social anxiety in autism spectrum disorder: A systematic review. Research in Autism Spectrum Disorders, 52, 51–68. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2018.04.007

Παρεμβάσεις

Correll, C. U., Cortese, S., Croatto, G., Monaco, F., Krinitski, D., Arrondo, G., Ostinelli, E. G., Zangani, C., Fornaro, M., Estradé, A., Fusar‐Poli, P., Carvalho, A. F., & Solmi, M. (2021). Efficacy and acceptability of pharmacological, psychosocial, and brain stimulation interventions in children and adolescents with mental disorders: An umbrella review. World Psychiatry, 20(2), 244–275. https://doi.org/10.1002/wps.20881Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). (2019). GBD Compare Data Visualization. Seattle, WA: IHME, University of Washington, Available from http:// vizhub.healthdata.org/gbd-compare. (Accessed 11/15/2022)
Cuijpers P, Cristea IA, Karyotaki E, Reijnders M, Huibers MJH. How effective are cognitive behavior therapies for major depression and anxiety disorders? A meta-analytic update of the evidence. World Psychiatry. 2016;15(3):245-258. doi:10.1002/wps.20346
Gosmann NP, Costa M de A, Jaeger M de B, et al. Selective serotonin reuptake inhibitors, and serotonin and norepinephrine reuptake inhibitors for anxiety, obsessive-compulsive, and stress disorders: A 3-level network meta-analysis. Patel V, ed. PLoS Med. 2021;18(6):e1003664. doi:10.1371/journal.pmed.1003664
Scaini S, Belotti R, Ogliari A, Battaglia M. A comprehensive meta-analysis of cognitive-behavioral interventions for social anxiety disorder in children and adolescents. Journal of Anxiety Disorders. 2016;42:105-112. doi:10.1016/j.janxdis.2016.05.008
Schopf K, Mohr C, Lippert MW, Sommer K, Meyer AH, Schneider S. The role of exposure in the treatment of anxiety in children and adolescents: protocol of a systematic review and meta-analysis. Syst Rev. 2020;9(1):96. doi:10.1186/s13643-020-01337-2
Snir A, Moskow DM, Hofmann SG. When is it appropriate to treat children with social anxiety, pharmacologically? Expert Opinion on Pharmacotherapy. 2021;22(18):2423-2426. doi:10.1080/14656566.2021.1948015
Wang Z, Whiteside SPH, Sim L, et al. Comparative effectiveness and safety of cognitive behavioral therapy and pharmacotherapy for childhood anxiety disorders: A systematic review and meta-analysis. JAMA Pediatr. 2017;171(11):1049. doi:10.1001/jamapediatrics.2017.3036
Zhou, X., Zhang, Y., Furukawa, T. A., Cuijpers, P., Pu, J., Weisz, J. R., Yang, L., Hetrick, S. E., Del Giovane, C., Cohen, D., James, A. C., Yuan, S., Whittington, C., Jiang, X., Teng, T., Cipriani, A., & Xie, P. (2019). Different types and acceptability of psychotherapies for acute anxiety disorders in children and adolescents: A network meta-analysis. JAMA Psychiatry, 76(1), 41. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2018.3070

Ήταν χρήσιμες αυτές οι πληροφορίες;