Η ΔΜΤΣ είναι μια ψυχιατρική διαταραχή που μπορεί να εμφανιστεί σε παιδιά που βίωσαν κάτι εξαιρετικά τρομακτικό, τραυματικό ή απειλητικό για τη ζωή, όπως βία, κακοποίηση, φυσικές καταστροφές ή σοβαρά ατυχήματα. Δεν χρειάζεται απαραίτητα να έχει υποστεί το οδυνηρό συμβάν το ίδιο το άτομο, αφού η ΔΜΤΣ μπορεί να προκληθεί ακόμη και όταν το άτομο δει να συμβαίνει κάτι τρομακτικό σε κάποιο κοντινό του πρόσωπο ή ακόμη και απλώς όταν ακούσει γι’ αυτό.

Τα παιδιά με ΔΜΤΣ έχουν υπερβολικό άγχος που μπορεί να προκαλέσει διάφορα προβλήματα, όπως το να ενοχλούνται ή να εκνευρίζονται εύκολα, να έχουν εκρήξεις θυμού, να δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν και να κοιμηθούν, να έχουν εφιάλτες, να νιώθουν ενοχές ή να αισθάνονται αποκομμένα από τους ανθρώπους γύρω τους. Ένα παιδί ή ένας έφηβος με ΔΜΤΣ αποφεύγει καταστάσεις ή μέρη που του θυμίζουν το τραυματικό συμβάν ή μπορεί να έχει αναβιώσεις του συμβάντος.

Κάθε παιδί προσλαμβάνει τα γεγονότα και αντιδρά σ’ αυτά με τον δικό του τρόπο, οπότε δεν ισχύει ότι όλα τα παιδιά που έχουν ζήσει ένα οδυνηρό συμβάν θα το βιώσουν ως τραύμα. Η ΔΜΤΣ μπορεί να έχει διαφορετική μορφή ανάλογα με την ηλικία: τα μικρά παιδιά μπορεί να μην έχουν την ικανότητα να περιγράψουν πώς νιώθουν, ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να προβληματίζονται περισσότερο για το πόσο δίκαιο ήταν αυτό που τους συνέβη, να αναρωτιούνται γιατί συνέβη το τραύμα ή να νιώθουν θυμό γι’ αυτό.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ΔΜΤΣ;

Η ΔΜΤΣ έρχεται ως επακόλουθο της έκθεσης σε πραγματική ή επαπειλούμενη σοβαρή βλάβη, σωματική ή σεξουαλική βία ή επικείμενο θάνατο, και περιλαμβάνει τα ακόλουθα:

Άμεση εμπειρία ενός τραυματικού γεγονότος
Μαρτυρία ενός τραυματικού γεγονότος που συνέβη σε κάποιον άλλον
Πληροφόρηση ότι ένα τραυματικό γεγονός συνέβη σε ένα στενό μέλος της οικογένειας ή σε έναν στενό φίλο
Υπερβολική ή επανειλημμένη έκθεση σε περιγραφή αποκρουστικών λεπτομερειών τραυματικών γεγονότων (μόνο ηλικίες άνω των 7 χρόνων).

Τα παιδιά και οι έφηβοι με ΔΜΤΣ μπορεί να παρουσιάζουν μια ποικιλομορφία συμπτωμάτων. Ορισμένα από αυτά τα συμπτώματα είναι ευκολότερο να παρατηρηθούν από τους γονείς/ φροντιστές και τους εκπαιδευτικούς, ενώ άλλα είναι πιο δυσδιάκριτα . Τα ειδικά συμπτώματα της ΔΜΤΣ περιλαμβάνουν:

Πυρηνικά συμπτώματα της ΔΜΤΣ (Ηλικίες 7 ετών και άνω)

Πυρηνικά συμπτώματα της ΔΜΤΣ (Ηλικίες 6 ετών και κάτω)

Ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω, έπειτα από το τραυματικό συμβάν:

● Επαναλαμβανόμενες, ακούσιες και παρεισφρύουσες αναμνήσεις του τραυματικού γεγονότος, όπως μέσα από επαναληπτικό παιχνίδι

● Επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες που σχετίζονται με το τραυματικό γεγονός

● Αναβιώσεις που προκαλούν στο άτομο το αίσθημα ότι το τραυματικό γεγονός επαναλαμβάνεται

● Έντονη ή παρατεταμένη δυσφορία έπειτα από έκθεση σε αναφορές (ακόμη και σε αναμνήσεις) που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός

● Έντονες σωματικές αντιδράσεις (π.χ. ταχυκαρδία, ταχύπνοια, εφίδρωση, ξηροστομία κλπ.) σε αναφορές (ακόμη και σε αναμνήσεις) που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός

Επίμονη αποφυγή ερεθισμάτων που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός :

● Αποφυγή ή προσπάθειες αποφυγής αναμνήσεων, σκέψεων ή συναισθημάτων που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός

● Αποφυγή ή προσπάθειες αποφυγής υπενθυμίσεων (π.χ., άνθρωποι, μέρη, αντικείμενα, δραστηριότητες) που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός

Αρνητικές μεταβολές σε γνωστικές λειτουργίες και στη διάθεση που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός:

● Αδυναμία να θυμηθεί σημαντικές λεπτομέρειες

● Επίμονες και διογκωμένες αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό

● Επίμονες, διαστρεβλωμένες σκέψεις για την αιτία ή τις συνέπειες του γεγονότος, ακόμη και αυτομομφή

● Επίμονα αρνητικά συναισθήματα (π.χ., φόβος, τρόμος, θυμός, ενοχή, ντροπή)

● Μειωμένο ενδιαφέρον για δραστηριότητες ή μειωμένη συμμετοχή σε αυτές

● Αίσθημα αποσύνδεσης ή αποξένωσης

● Επίμονη αδυναμία να βιώσει θετικά συναισθήματα (π.χ., ευτυχία, ικανοποίηση, αγάπη)

Εμφανείς αλλαγές στην διεγερσιμότητα και την αντιδραστικότητα συνδεόμενες με το τραυματικό γεγονός :

● Ευερέθιστη συμπεριφορά ή ξεσπάσματα θυμού

● Παράτολμη ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά

● Υπερεπαγρύπνηση

● Υπερβολική αντίδραση στο ξάφνιασμα

● Προβλήματα συγκέντρωσης

● Προβλήματα ύπνου

Ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω, έπειτα από το τραυματικό συμβάν:

● Επαναλαμβανόμενες, ακούσιες και παρεισφρύουσες αναμνήσεις του τραυματικού γεγονότος , όπως μέσα από επαναληπτικό παιχνίδι

● Επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες που σχετίζονται με το τραυματικό γεγονός

● Αναβιώσεις που προκαλούν στο άτομο το αίσθημα ότι το τραυματικό γεγονός επαναλαμβάνεται

● Έντονη ή παρατεταμένη δυσφορία έπειτα από έκθεση σε νύξεις (ακόμη και σε αναμνήσεις) που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός

● Έντονες σωματικές αντιδράσεις (π.χ. ταχυκαρδία, ταχύπνοια, ιδρώτας, ξηροστομία κλπ.) σε νύξεις (ακόμη και σε αναμνήσεις) που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός

Επίμονη αποφυγή ερεθισμάτων που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός ή αρνητικές μεταβολές σε γνωστικές λειτουργίες και στη διάθεση που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός:

● Επίμονα αρνητικά συναισθήματα (π.χ., φόβος, τρόμος, θυμός, ενοχές, ντροπή)

● Μειωμένο ενδιαφέρον για δραστηριότητες ή μειωμένη συμμετοχή σε αυτές

● Κοινωνικά αποσυρμένη συμπεριφορά

● Επίμονη μείωση της έκφρασης θετικών συναισθημάτων (π.χ., ευτυχία, ικανοποίηση, αγάπη)

Εμφανείς αλλαγές στην διεγερσιμότητα και την αντιδραστικότητα συνδεόμενη με το τραυματικό γεγονός :

● Ευερέθιστη συμπεριφορά ή ξεσπάσματα θυμού

● Το άτομο φαίνεται σε υπερεπαγρύπνηση ή «στην τσίτα»

● Υπερβολική αντίδραση ξαφνιάσματος

● Προβλήματα συγκέντρωσης

● Προβλήματα ύπνου

Πώς διαγιγνώσκεται η ΔΜΤΣ;

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων διαγιγνώσκει ΔΜΤΣ για ένα παιδί ή έναν έφηβο εφόσον εκτιμήσει ότι οι σκέψεις ή τα συναισθήματά του συνδέονται με ένα συγκεκριμένο γεγονός, ότι το άτομο δυσκολεύεται να ελέγξει τις σκέψεις ή τα συναισθήματα που συνδέονται με το γεγονός αυτό, ότι τα συμπτώματά του είναι επίμονα και διαρκούν για διάστημα τουλάχιστον ενός μήνα, καθώς και ότι τα συμπτώματά του καταλήγουν σε σημαντική δυσφορία και έκπτωση σε διάφορες πτυχές της καθημερινής λειτουργικότητας (π.χ., κοινωνική, οικογενειακή, σχολική κ.λπ.).

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να κάνει κλινική εξέταση και να αξιολογήσει τόσο το παιδί ή τον έφηβο όσο και τους γονείς/φροντιστές του, ώστε να προσδιορίσει την ειδική φύση της δυσφορίας του. Πολλοί ψυχίατροι χρησιμοποιούν επίσης τα αποτελέσματα από ερωτηματολόγια και κλίμακες βαθμολόγησης της συμπεριφοράς/των συναισθημάτων για να υποστηρίξουν τη διάγνωση. Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων θα προσπαθήσει επίσης να βεβαιωθεί ότι τα συμπτώματα του παιδιού ή του εφήβου δεν σχετίζονται με κάτι απρόβλεπτο.

Δεδομένα για την ΔΜΤΣ
Συχνότητα της διαταραχής παγκοσμίως	Τα ποσοστά επιπολασμού της ΔΜΤΣ κυμαίνονται σημαντικά, αλλά εκτιμάται ότι η διαταραχή αφορά το 3,9% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η συχνότητα είναι υψηλότερη σε αυτούς που βίωσαν τραύμα (5,6%), καθώς και στους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο (22,71%). Δεν υπάρχουν πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα για την Ελλάδα.
Επιβάρυνση της δημόσιας υγείας από τη Διαταραχή στην Ελλάδα	Η ΔΜΤΣ ευθύνεται σε ποσοστό μικρότερο από 0,03% του συνόλου των προσαρμοσμένων ως προς την αναπηρία ετών ζωής (DALYs), δηλαδή των ετών υγιούς ζωής που χάνονται στον πληθυσμό ηλικίας 5-14 ετών στην Ελλάδα.
Αναλογία στα φύλα	Τα συγκριτικά δεδομένα για το φύλο δείχνουν ότι τα κορίτσια συγκεντρώνουν περισσότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με ΔΜΤΣ από τα αγόρια, σε αναλογία 2:1.
Ηλικία αιχμής της εμφάνισης	Η εμφάνιση της ΔΜΤΣ εκτιμάται ότι εμφανίζει αιχμή στην ηλικία των 15,5 ετών.
Ποσοστό περιπτώσεων που διαγιγνώσκεται πριν από την ηλικία των 18 ετών	Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, το 27,6% των ατόμων με ΔΜΤΣ διαγιγνώσκεται με τη διαταραχή έως την ηλικία των 18 ετών.

Ποιοι παράγοντες συνδέονται με τη ΔΜΤΣ;

Ορισμένοι συνήθεις παράγοντες που συνδέονται με την ΔΜΤΣ είναι οι εξής:

Γενετικοί και οικογενείς παράγοντες. Κατά πάσα πιθανότητα εμπλέκεται ένας συνδυασμός περισσότερων γονιδίων που αλληλεπιδρούν κατά σύνθετο τρόπο με διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Περιλαμβάνουν τη χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση, το χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο της οικογένειας, την προηγούμενη έκθεση σε τραύμα, τη δυσλειτουργία της οικογένειας και τον χωρισμό των γονέων ή τον θάνατο γονέα.
Ιδιοσυγκρασία. Περιλαμβάνουν τη χρόνια ευερεθιστότητα και την εναντιωματικότητα.
Παράγοντες κατά τη διάρκεια του τραυματικού γεγονότος. Περιλαμβάνουν τη σοβαρότητα του τραυματικού γεγονότος , τον αντιληπτό κίνδυνο για τη ζωή, την προσωπική βλάβη.
Παράγοντες μετά το τραυματικό γεγονός . Περιλαμβάνουν την μετέπειτα έκθεση σε επαναλαμβανόμενες οδυνηρές υπενθυμίσεις, τα επιπρόσθετα αρνητικά γεγονότα ζωής, τις οικονομικές δυσχέρειες, την αναγκαστική μετανάστευση μετά το γεγονός και τις φυλετικές ή εθνοτικές διακρίσεις.

Ποιες άλλες διαταραχές συνυπάρχουν με τη ΔΜΤΣ;

Παρόλο που κάθε παιδί ή έφηβος είναι διαφορετικός από τον άλλον, τα άτομα που πληρούν τα κριτήρια για ΔΜΤΣ μερικές φορές πάσχουν επίσης από κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, άγχος ή διαταραχές χρήσης ουσιών.

Πώς αντιμετωπίζεται η ΔΜΤΣ;

Η κύρια θεραπευτική αντιμετώπιση της ΔΜΤΣ στα παιδιά και τους εφήβους είναι η ψυχοθεραπεία. Οι τέσσερις πιο εμπεριστατωμένοι τύποι ψυχοθεραπείας για τα παιδιά με ΔΜΤΣ είναι η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ), η Εστιασμένη στο Τραύμα Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (ΕΤ-ΓΣΘ), η Θεραπεία Παρατεταμένης Έκθεσης (ΘΠΕ) και η Θεραπεία Γνωσιακής Επεξεργασίας (ΘΓΕ).

Η ΓΣΘ εκπαιδεύει τα άτομα να διαχειρίζονται τον φόβο τους. Στην ΓΣΘ, το παιδί δεν μιλάει απευθείας για το τραυματικό γεγονός, αλλά μαθαίνει δεξιότητες διαχείρισης των δύσκολων συναισθημάτων. Η θεραπεία για την ΔΜΤΣ σχεδόν πάντα εμπλέκει έναν γονέα ή άλλον φροντιστή.

Η εστιασμένη στο τραύμα γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (ΕΤ-ΓΣΘ) είναι η πιο ισχυρά τεκμηριωμένη θεραπεία που σήμερα θεωρείται ο χρυσός κανόνας για τα παιδιά και τους εφήβους με ΔΜΤΣ. Η ΕΤ-ΓΣΘ αποτελείται από αρκετές ενότητες, η πρώτη από τις οποίες είναι να διδάξει στο παιδί και τους γονείς/φροντιστές τι είναι το τραύμα. Εν συνεχεία, η ΕΤ-ΓΣΘ επιχειρεί να βοηθήσει το παιδί να μάθει πώς να διαχειρίζεται τα συμπτώματα. Αφού αναπτυχθούν αυτές οι βασικές δεξιότητες, η θεραπεία στη συνέχεια θα βοηθήσει το άτομο να μιλήσει για το τραύμα του με όσο το δυνατό περισσότερες λεπτομέρειες. Μέρος της επεξεργασίας ενός τραυματικού γεγονότος είναι να δημιουργηθεί το αποκαλούμενο «αφήγημα του τραύματος». Πρόκειται συχνά για γραπτές ιστορίες που το άτομο δημιουργεί με τη βοήθεια του ψυχίατρου παιδιών και εφήβων, αλλά θα μπορούσαν να είναι και κινούμενα σχέδια, ζωγραφιές ή παρουσιάσεις σε PowerPoint. Όταν το παιδί σκέφτεται και μιλά για αυτό που του συνέβη σε έναν ήρεμο, ασφαλή χώρο, μαθαίνει ότι όσο περισσότερο καταφέρνει να έρθει αντιμέτωπο με την τραυματική ανάμνηση και να μιλήσει γι’ αυτήν, τόσο λιγότερο τρομακτική γίνεται αυτή η ανάμνηση. Αυτό βοηθά το παιδί να καταφέρει να διαχειριστεί καλύτερα τα συναισθήματά του όταν έρχεται στην επιφάνεια η ανάμνηση.

Η θεραπεία παρατεταμένης έκθεσης (ΘΠΕ) ενδείκνυται περισσότερο για τους έφηβους παρά για τα μικρά παιδιά. Η θεραπεία είναι σχεδιασμένη ώστε να βοηθά τα άτομα να σταματήσουν να αποφεύγουν τη σκέψη της τραυματικής τους εμπειρίας ή των υπενθυμίσεων της εμπειρίας αυτής. Ο ψυχοθεραπευτής βοηθά το άτομο να αντιμετωπίσει την ανάμνηση του τραύματος με την σκόπιμη αναδιήγηση της εμπειρίας του, καθώς και με τη δημιουργία μιας λίστας στοιχείων που συνδέονται με την εμπειρία και που το άτομο τα αποφεύγει, ώστε σταδιακά να προσαρμοστεί σε αυτά.

Η θεραπεία γνωσιακής επεξεργασίας (ΘΓΕ) είναι μια θεραπεία για νεαρούς εφήβους η οποία τους βοηθάει να μιλήσουν γι’ αυτό που τους συνέβη, αλλά εστιάζεται στον εντοπισμό του τρόπου με τον οποίο το τραύμα μετέβαλε τις πεποιθήσεις τους. Έπειτα από ένα τραύμα, οι άνθρωποι συχνά αναπτύσσουν νέους τρόπους σκέψης –ή αναπροσαρμόζουν τους παλιότερους–, ώστε να μπορέσουν να νοηματοδοτήσουν αυτό που τους συνέβη. Αυτό όμως τους παγιδεύει και τους εμποδίζει να ανακάμψουν. Στη ΘΓΕ, ο ψυχοθεραπευτής βοηθά το παιδί να διερευνήσει τις αλλαγές που σημειώθηκαν στις πεποιθήσεις του και συζητά μαζί του για το τι είναι αλήθεια και τι όχι, έτσι ώστε το παιδί να αναπτύξει μια πιο υγιή άποψη για αυτό που του/της συνέβη και να το ξεπεράσει.

Παρ’ όλο που δεν υπάρχει επαρκής τεκμηρίωση ότι η φαρμακευτική αγωγή οδηγεί σε σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων της ΔΜΤΣ στα παιδιά και τους εφήβους, ορισμένοι ασθενείς, ιδιαίτερα όταν η ΔΜΤΣ συνοδεύεται από άλλα αγχώδη ή καταθλιπτικά συμπτώματα, μπορεί να ωφεληθούν από ορισμένα αντικαταθλιπτικά φάρμακα που ονομάζονται εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs). Τα φάρμακα ενδέχεται να έχουν παρενέργειες, αλλά είναι ασφαλή για τα παιδιά όταν χρησιμοποιούνται με την κατάλληλη παρακολούθηση από τον γιατρό τους. Ένα παιδί ή ένας έφηβος που παίρνει ένα από αυτά τα φάρμακα πρέπει να επισκέπτεται τον γιατρό του σε τακτική βάση, ιδίως εάν άλλαξε πρόσφατα η δοσολογία χορήγησης.

Πού μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με ανησυχίες και θέματα που σας προβηματίζουν, μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε τον συνοπτικό οδηγό «Παρατεταμένο στρες έπειτα από τραυματικές εμπειρίες» στην ιστοσελίδα [website link].

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις επιστημονικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη αυτού του οδηγού, μπορείτε να ανατρέξετε στον βιβλιογραφικό κατάλογο:

Βιβλιογραφία

Κλινική περιγραφή, συμπτώματα και διαγνωστικές πληροφορίες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Child Mind Institute. (2021, September 7). Quick guide to Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD) in kids. https://childmind.org/guide/quick-guide-to-post-traumatic-stress-disorder-ptsd/
Ehmke, R. (2021, October 12). What is PTSD? The disorder looks different in children as they develop. https://childmind.org/article/what-is-ptsd/
World Health Organization. (2022, February). ICD-11 for mortality and morbidity statistics. 6B40 Post Traumatic Stress Disorder. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/2070699808

Δεδομένα

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Blackmore, R., Gray, K. M., Boyle, J. A., Fazel, M., Ranasinha, S., Fitzgerald, G., Misso, M., & Gibson-Helm, M. (2020). Systematic Review and Meta-analysis: The Prevalence of Mental Illness in Child and Adolescent Refugees and Asylum Seekers. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 59(6), 705–714. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2019.11.011
Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). (2019). GBD Compare Data Visualization. Seattle, WA: IHME, University of Washington, Available from http:// vizhub.healthdata.org/gbd-compare. (Accessed 11/15/2022)
Koenen, K. C., Ratanatharathorn, A., Ng, L., McLaughlin, K. A., Bromet, E. J., Stein, D. J., Karam, E. G., Meron Ruscio, A., Benjet, C., Scott, K., Atwoli, L., Petukhova, M., Lim, C. C. W., Aguilar-Gaxiola, S., Al-Hamzawi, A., Alonso, J., Bunting, B., Ciutan, M., de Girolamo, G., … Kessler, R. C. (2017). Posttraumatic stress disorder in the World Mental Health Surveys. Psychological Medicine, 47(13), 2260–2274. https://doi.org/10.1017/S0033291717000708
Santiago, P. N., Ursano, R. J., Gray, C. L., Pynoos, R. S., Spiegel, D., Lewis-Fernandez, R., Friedman, M. J., & Fullerton, C. S. (2013). A Systematic Review of PTSD Prevalence and Trajectories in DSM-5 Defined Trauma Exposed Populations: Intentional and Non-Intentional Traumatic Events. PLoS ONE, 8(4), e59236. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0059236
Solmi, M., Radua, J., Olivola, M., Croce, E., Soardo, L., Salazar de Pablo, G., Il Shin, J., Kirkbride, J. B., Jones, P., Kim, J. H., Kim, J. Y., Carvalho, A. F., Seeman, M. V., Correll, C. U., & Fusar-Poli, P. (2022). Age at onset of mental disorders worldwide: Large-scale meta-analysis of 192 epidemiological studies. Molecular Psychiatry, 27(1), 281–295. https://doi.org/10.1038/s41380-021-01161-7
Somers, J. M., Goldner, E. M., Waraich, P., & Hsu, L. (2006). Prevalence and Incidence Studies of Anxiety Disorders: A Systematic Review of the Literature. The Canadian Journal of Psychiatry, 51(2), 100–113. https://doi.org/10.1177/070674370605100206

Συνδεόμενοι παράγοντες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Arango, C., Dragioti, E., Solmi, M., Cortese, S., Domschke, K., Murray, R. M., Jones, P. B., Uher, R., Carvalho, A. F., Reichenberg, A., Shin, J. I., Andreassen, O. A., Correll, C. U., & Fusar‐Poli, P. (2021). Risk and protective factors for mental disorders beyond genetics: An evidence‐based atlas. World Psychiatry, 20(3), 417–436. https://doi.org/10.1002/wps.20894
Ayano, G., Betts, K., Maravilla, J. C., & Alati, R. (2021). The risk of anxiety disorders in children of parents with severe psychiatric disorders: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 282, 472–487. https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.12.134
DiGangi, J. A., Gomez, D., Mendoza, L., Jason, L. A., Keys, C. B., & Koenen, K. C. (2013). Pretrauma risk factors for posttraumatic stress disorder: A systematic review of the literature. Clinical Psychology Review, 33(6), 728–744. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2013.05.002
Kendler, K. S. (2013). What psychiatric genetics has taught us about the nature of psychiatric illness and what is left to learn. Molecular Psychiatry, 18(10), 1058–1066. https://doi.org/10.1038/mp.2013.50
Smith, P., Dalgleish, T., & Meiser‐Stedman, R. (2019). Practitioner Review: Posttraumatic stress disorder and its treatment in children and adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 60(5), 500–515. https://doi.org/10.1111/jcpp.12983
Tortella-Feliu, M., Fullana, M. A., Pérez-Vigil, A., Torres, X., Chamorro, J., Littarelli, S. A., Solanes, A., Ramella-Cravaro, V., Vilar, A., González-Parra, J. A., Andero, R., Reichenberg, A., Mataix-Cols, D., Vieta, E., Fusar-Poli, P., Ioannidis, J. P. A., Stein, M. B., Radua, J., & Fernández de la Cruz, L. (2019). Risk factors for posttraumatic stress disorder: An umbrella review of systematic reviews and meta-analyses. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 107, 154–165. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2019.09.013

Συνυπάρχουσες διαταραχές

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Debell, F., Fear, N. T., Head, M., Batt-Rawden, S., Greenberg, N., Wessely, S., & Goodwin, L. (2014). A systematic review of the comorbidity between PTSD and alcohol misuse. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 49(9), 1401–1425. https://doi.org/10.1007/s00127-014-0855-7
Saha, S., Lim, C. C. W., Cannon, D. L., Burton, L., Bremner, M., Cosgrove, P., Huo, Y., & McGrath, J. (2021). Co‐morbidity between mood and anxiety disorders: A systematic review and meta‐analysis. Depression and Anxiety, 38(3), 286–306. https://doi.org/10.1002/da.23113

Παρεμβάσεις

Correll, C. U., Cortese, S., Croatto, G., Monaco, F., Krinitski, D., Arrondo, G., Ostinelli, E. G., Zangani, C., Fornaro, M., Estradé, A., Fusar‐Poli, P., Carvalho, A. F., & Solmi, M. (2021). Efficacy and acceptability of pharmacological, psychosocial, and brain stimulation interventions in children and adolescents with mental disorders: An umbrella review. World Psychiatry, 20(2), 244–275. https://doi.org/10.1002/wps.20881Smith, P., Dalgleish, T., & Meiser‐Stedman, R. (2019). Practitioner Review: Posttraumatic stress disorder and its treatment in children and adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 60(5), 500–515. https://doi.org/10.1111/jcpp.12983
Locher, C., Koechlin, H., Zion, S. R., Werner, C., Pine, D. S., Kirsch, I., Kessler, R. C., & Kossowsky, J. (2017). Efficacy and Safety of Selective Serotonin Reuptake Inhibitors, Serotonin-Norepinephrine Reuptake Inhibitors, and Placebo for Common Psychiatric Disorders Among Children and Adolescents: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Psychiatry, 74(10), 1011. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2017.2432
McGuire, A., Steele, R. G., & Singh, M. N. (2021). Systematic Review on the Application of Trauma-Focused Cognitive Behavioral Therapy (TF-CBT) for Preschool-Aged Children. Clinical Child and Family Psychology Review, 24(1), 20–37. https://doi.org/10.1007/s10567-020-00334-0
Plaisted, H., Waite, P., Gordon, K., & Creswell, C. (2021). Optimizing Exposure for Children and Adolescents with Anxiety, OCD and PTSD: A Systematic Review. Clinical Child and Family Psychology Review, 24(2), 348–369. https://doi.org/10.1007/s10567-020-00335-z
Smith, P., Dalgleish, T., & Meiser‐Stedman, R. (2019). Practitioner Review: Posttraumatic stress disorder and its treatment in children and adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 60(5), 500–515. https://doi.org/10.1111/jcpp.12983
Thielemann, J. F. B., Kasparik, B., König, J., Unterhitzenberger, J., & Rosner, R. (2022). A systematic review and meta-analysis of trauma-focused cognitive behavioral therapy for children and adolescents. Child Abuse & Neglect, 134, 105899. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2022.105899
Watkins, L. E., Sprang, K. R., & Rothbaum, B. O. (2018). Treating PTSD: A Review of Evidence-Based Psychotherapy Interventions. Frontiers in Behavioral Neuroscience, 12, 258. https://doi.org/10.3389/fnbeh.2018.00258
Xiang Y, Cipriani A, Teng T, et al. Comparative efficacy and acceptability of psychotherapies for post-traumatic stress disorder in children and adolescents: a systematic review and network meta-analysis. Evid Based Mental Health. 2021;24(4):153-160. doi:10.1136/ebmental-2021-300346

Ήταν χρήσιμες αυτές οι πληροφορίες;