Ποια είναι τα συμπτώματα της Ειδικής Φοβίας;

Οι Ειδικές Φοβίες συνήθως εμπίπτουν σε μία από τις ακόλουθες πέντε κατηγορίες:

Ζώα (σκυλιά, έντομα, φίδια κ.λπ.)
Φυσικό περιβάλλον (καταιγίδες, σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές κ.λπ.)
Αίμα-Ένεση-Τραύμα (να τους κάνουν ένεση, να αντικρίσουν αίμα ή τραύματα)
Καταστάσεις (πτήση, οδήγηση, ύψη, μικροί χώροι)
Άλλοι τύποι (οτιδήποτε άλλο)

Πυρηνικά συμπτώματα της Ειδικής Φοβίας

Συνοδά συμπτώματα της Ειδικής Φοβίας

● Έντονο άγχος ή έντονος φόβος για κάτι συγκεκριμένο

● Η κατάσταση ή το αντικείμενο σχεδόν πάντοτε εγείρει άγχος ή φόβο άμεσα

● Η κατάσταση ή το αντικείμενο αποφεύγεται ενεργητικά ή αντιμετωπίζεται με εμφανή δυσφορία

● Ο φόβος, το άγχος και η αποφυγή έχουν μέγεθος δυσανάλογο με τον πραγματικό κίνδυνο

● Εκρήξεις θυμού ή εναλλαγές της διάθεσης

● Κλάμα

● Συναισθηματικό «Πάγωμα»

● Σωματική προσκόλληση

● Τρέμουλο

● Ζάλη

● Ιδρώτας

Πώς διαγιγνώσκεται η Ειδική Φοβία;

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να διαγνώσει Ειδική Φοβία, όταν ένα παιδί ή ένας έφηβος εκδηλώνει ακραίο φόβο σε σχέση με κάτι που κατά κανόνα δεν θεωρείται επικίνδυνο· ο φόβος, το άγχος ή η αποφυγή που βιώνει το άτομο βρίσκονται σε αναντιστοιχία με το αναμενόμενο για την ηλικία τους και εκδηλώνονται σχεδόν κάθε φορά που έρχεται σε επαφή με το αντικείμενο (ή την κατάσταση) που φοβάται· τα συμπτώματά του είναι επίμονα, διαρκούν έξι μήνες ή περισσότερο και καταλήγουν σε σημαντική έκπτωση σε διάφορες πτυχές της καθημερινής ζωής (π.χ. κοινωνική, οικογενειακή, σχολική κ.λπ.).

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να κάνει κλινική εξέταση και να αξιολογήσει τόσο το παιδί/τον έφηβο όσο και τους γονείς/φροντιστές του, ώστε να προσδιορίσει την ειδική φύση του φόβου/των φόβων του. Πολλοί ψυχίατροι παιδιών και εφήβων χρησιμοποιούν επίσης τα αποτελέσματα από ερωτηματολόγια ή κλίμακες βαθμολόγησης συμπεριφορών/

συναισθημάτων για να υποστηρίξουν τη διάγνωση και να ποσοτικοποιήσουν τη σοβαρότητα του προβλήματος. Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων θα προσπαθήσει επίσης να βεβαιωθεί ότι ο φόβος του παιδιού ή του εφήβου δεν σχετίζεται με κάποιο απρόβλεπτο γεγονός.

Δεδομένα για την Ειδική Φοβία
Συχνότητα της διαταραχής παγκοσμίως	Η Ειδική Φοβία εκτιμάται ότι αφορά ποσοστό περίπου 6% του ευρωπαϊκού πληθυσμού, αν και οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από 6-9%, ανάλογα με το αντικείμενο της φοβίας. Οι Αγχώδεις Διαταραχές, γενικά, εκτιμάται ότι αφορούν το 6,5% του παγκόσμιου πληθυσμού. Παρόλο που απουσιάζουν πρόσφατα ειδικά επιδημιολογικά δεδομένα για την Ελλάδα, μια πρόσφατη ανασκόπηση για τις ευρωπαϊκές χώρες ανέδειξε συχνότητα 7,9%.
Επιβάρυνση της δημόσιας υγείας από τη Διαταραχή στην Ελλάδα	Το Άγχος ευθύνεται για το 9,8% του συνόλου των προσαρμοσμένων ως προς την αναπηρία ετών ζωής (DALYs), δηλαδή των ετών υγιούς ζωής που χάνονται στον πληθυσμό ηλικίας 5-14 ετών στην Ελλάδα. Κατέχει την 1η θέση ανάμεσα στις ψυχικές παθήσεις που επιβαρύνουν την υγεία των παιδιών και εφήβων στην Ελλάδα.
Αναλογία στα φύλα	Η Ειδική Φοβία διαγιγνώσκεται συχνότερα στα κορίτσια παρά στα αγόρια, με εκτιμώμενη αναλογία 2:1.
Ηλικία αιχμής της εμφάνισης	Η έναρξη της Ειδικής Φοβίας εκτιμάται ότι κορυφώνεται στην ηλικία των 5,5 ετών, συμπίπτοντας με την ηλικία αιχμής της εμφάνισης του συνόλου των Αγχωδών Διαταραχών.
Ποσοστό περιπτώσεων που διαγιγνώσκεται πριν από την ηλικία των 18 ετών	Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, το 75,0% των ατόμων με Ειδική Φοβία διαγιγνώσκεται με τη διαταραχή έως την ηλικία των 18 ετών.

Ποιοι παράγοντες συνδέονται με την Ειδική Φοβία;

Ορισμένοι συνήθεις παράγοντες που συνδέονται με την Ειδική Φοβία είναι οι εξής:

Γενετικοί και οικογενείς παράγοντες. Η προδιάθεση σε μια αγχώδη διαταραχή κατά πάσα πιθανότητα προκύπτει από έναν συνδυασμό περισσότερων γονιδίων που αλληλεπιδρούν κατά σύνθετο τρόπο με διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Επίσης, η ύπαρξη ενός συγγενούς πρώτου βαθμού με μια Ειδική Φοβία αυξάνει τον κίνδυνο του ατόμου να αναπτύξει την ίδια φοβία.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Περιλαμβάνουν τις αντίξοες εμπειρίες (π.χ., τραύμα), τις ακατάλληλες πρακτικές διαπαιδαγώγησης από τους γονείς/φροντιστές (π.χ., υπερπροστασία, υπερβολικός έλεγχος ή ενίσχυση συμπεριφορών αποφυγής), την απώλεια γονέα και τον χωρισμό των γονέων.

Ποιες άλλες διαταραχές συνυπάρχουν με την Ειδική Φοβία;

Παρ’ όλο που κάθε παιδί ή έφηβος είναι διαφορετικός από τους άλλους, η Ειδική Φοβία σπάνια συναντάται επί απουσίας άλλων ψυχιατρικών διαταραχών. Οι πάσχοντες παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο για άλλες αγχώδεις διαταραχές (δηλ., Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή, Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού, πολλαπλές Ειδικές Φοβίες), καθώς και για καταθλιπτικές και διπολικές διαταραχές.

Πώς αντιμετωπίζεται η Ειδική Φοβία;

Η Ειδική Φοβία αντιμετωπίζεται με την ψυχοθεραπεία. Οι γονείς/ φροντιστές και άλλα μέλη της οικογένειας αποτελούν σημαντικό μέρος της θεραπείας, στο μέτρο που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά ή τους έφηβους να εξασκήσουν τις δεξιότητες που μαθαίνουν στη θεραπεία.

Υπάρχουν διάφορες ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι που αποδείχτηκε ότι θεραπεύουν αποτελεσματικά τα συμπτώματα της Ειδικής Φοβίας, αλλά αυτή που διαθέτει την περισσότερη επιστημονική τεκμηρίωση είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (ΓΣΘ). Η ΓΣΘ είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα διάφορων γνωσιακών και συμπεριφορικών τεχνικών. Μία από τις τεχνικές της ΓΣΘ ονομάζεται Έκθεση και Παρεμπόδιση της Απάντησης (ERP). Κατά την εφαρμογή αυτής της τεχνικής, το άτομο εκτίθεται αργά και βαθμιαία στο αντικείμενο που φοβάται, ώσπου να αντιληφθεί ότι η απειλή δεν είναι τόσο μεγάλη, οπότε ο φόβος του μειώνεται. Αυτή η θεραπεία λειτουργεί πολύ καλά στα περισσότερα παιδιά με Ειδική Φοβία.

Ένα παράδειγμα εφαρμογής αυτής της τεχνικής θα μπορούσε να αποτελεί ένα παιδί που φοβάται τα σκυλιά. Τα πρώτα βήματα θα μπορούσαν να είναι η έκθεση του παιδιού στην εικόνα ενός σκύλου και, κατόπιν, σε ένα λούτρινο παιχνίδι-σκύλο με το οποίο το παιδί θα αρχίσει να παίζει. Σταδιακά, το παιδί θα πλησιάσει πραγματικά μικρά σκυλιά και θα μείνει μαζί τους μερικά λεπτά.

Συνήθως δεν χρησιμοποιείται φαρμακευτική αγωγή για τη θεραπεία της Ειδικής Φοβίας.

Πού μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους φόβους και θέματα που σας προβληματίζουν, μπορείτε να επισκεφθείτε τον συνοπτικό οδηγό «Υπερβολικοί φόβοι» στην ιστοσελίδα μας.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις επιστημονικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη αυτού του οδηγού, μπορείτε να ανατρέξετε στον βιβλιογραφικό κατάλογο:

Βιβλιογραφία

Κλινική περιγραφή, συμπτώματα και διαγνωστικές πληροφορίες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Child Mind Institute. (2021, September 7). Specific Phobia in children: A quick guide. https://childmind.org/guide/quick-guide-to-specific-phobia/
World Health Organization. (2022, February). ICD-11 for mortality and morbidity statistics. 6B03 Specific Phobia. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/239513569

Δεδομένα

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). (2019). GBD Compare Data Visualization. Seattle, WA: IHME, University of Washington, Available from http:// vizhub.healthdata.org/gbd-compare. (Accessed 11/15/2022)
Polanczyk, G. V., Salum, G. A., Sugaya, L. S., Caye, A., & Rohde, L. A. (2015). Annual research review: A meta-analysis of the worldwide prevalence of mental disorders in children and adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56(3), 345–365. https://doi.org/10.1111/jcpp.12381
Sacco, R., Camilleri, N., Eberhardt, J., Umla-Runge, K., & Newbury-Birch, D. (2022). A systematic review and meta-analysis on the prevalence of mental disorders among children and adolescents in Europe. European Child & Adolescent Psychiatry. https://doi.org/10.1007/s00787-022-02131-2
Solmi, M., Radua, J., Olivola, M., Croce, E., Soardo, L., Salazar de Pablo, G., Il Shin, J., Kirkbride, J. B., Jones, P., Kim, J. H., Kim, J. Y., Carvalho, A. F., Seeman, M. V., Correll, C. U., & Fusar-Poli, P. (2022). Age at onset of mental disorders worldwide: Large-scale meta-analysis of 192 epidemiological studies. Molecular Psychiatry, 27(1), 281–295. https://doi.org/10.1038/s41380-021-01161-7
Somers, J. M., Goldner, E. M., Waraich, P., & Hsu, L. (2006). Prevalence and Incidence Studies of Anxiety Disorders: A Systematic Review of the Literature. The Canadian Journal of Psychiatry, 51(2), 100–113. https://doi.org/10.1177/070674370605100206

Συνδεόμενοι παράγοντες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Capriola-Hall, N. N., Booker, J. A., & Ollendick, T. H. (2020). Parent- and Child-Factors in Specific Phobias: The Interplay of Overprotection and Negative Affectivity. Journal of Abnormal Child Psychology, 48(10), 1291–1302. https://doi.org/10.1007/s10802-020-00662-3
Kendler, K. S. (2013). What psychiatric genetics has taught us about the nature of psychiatric illness and what is left to learn. Molecular Psychiatry, 18(10), 1058–1066. https://doi.org/10.1038/mp.2013.50
Lawrence, P. J., Murayama, K., & Creswell, C. (2019). Systematic Review and Meta-Analysis: Anxiety and Depressive Disorders in Offspring of Parents With Anxiety Disorders. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 58(1), 46–60. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2018.07.898
Ståhlberg, T., Khanal, P., Chudal, R., Luntamo, T., Kronström, K., & Sourander, A. (2020). Prenatal and perinatal risk factors for anxiety disorders among children and adolescents: A systematic review. Journal of Affective Disorders, 277, 85–93. https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.08.004

Συνυπάρχουσες διαταραχές

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
de Vries, Y. A., Al-Hamzawi, A., Alonso, J., Borges, G., Bruffaerts, R., Bunting, B., Caldas-de-Almeida, J. M., Cia, A. H., De Girolamo, G., Dinolova, R. V., Esan, O., Florescu, S., Gureje, O., Haro, J. M., Hu, C., Karam, E. G., Karam, A., Kawakami, N., Kiejna, A., … de Jonge, P. (2019). Childhood generalized specific phobia as an early marker of internalizing psychopathology across the lifespan: Results from the World Mental Health Surveys. BMC Medicine, 17(1), 101. https://doi.org/10.1186/s12916-019-1328-3
Saha, S., Lim, C. C. W., Cannon, D. L., Burton, L., Bremner, M., Cosgrove, P., Huo, Y., & McGrath, J. (2021). Co‐morbidity between mood and anxiety disorders: A systematic review and meta‐analysis. Depression and Anxiety, 38(3), 286–306. https://doi.org/10.1002/da.23113

Παρεμβάσεις

Böhnlein, J., Altegoer, L., Muck, N. K., Roesmann, K., Redlich, R., Dannlowski, U., & Leehr, E. J. (2020). Factors influencing the success of exposure therapy for specific phobia: A systematic review. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 108, 796–820. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2019.12.009
Correll, C. U., Cortese, S., Croatto, G., Monaco, F., Krinitski, D., Arrondo, G., Ostinelli, E. G., Zangani, C., Fornaro, M., Estradé, A., Fusar‐Poli, P., Carvalho, A. F., & Solmi, M. (2021). Efficacy and acceptability of pharmacological, psychosocial, and brain stimulation interventions in children and adolescents with mental disorders: An umbrella review. World Psychiatry, 20(2), 244–275. https://doi.org/10.1002/wps.20881Schopf K, Mohr C, Lippert MW, Sommer K, Meyer AH, Schneider S. The role of exposure in the treatment of anxiety in children and adolescents: protocol of a systematic review and meta-analysis. Syst Rev. 2020;9(1):96. doi:10.1186/s13643-020-01337-2
Wang Z, Whiteside SPH, Sim L, et al. Comparative effectiveness and safety of cognitive behavioral therapy and pharmacotherapy for childhood anxiety disorders: A systematic review and meta-analysis. JAMA Pediatr. 2017;171(11):1049. doi:10.1001/jamapediatrics.2017.3036
Zhou, X., Zhang, Y., Furukawa, T. A., Cuijpers, P., Pu, J., Weisz, J. R., Yang, L., Hetrick, S. E., Del Giovane, C., Cohen, D., James, A. C., Yuan, S., Whittington, C., Jiang, X., Teng, T., Cipriani, A., & Xie, P. (2019). Different types and acceptability of psychotherapies for acute anxiety disorders in children and adolescents: A network meta-analysis. JAMA Psychiatry, 76(1), 41. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2018.3070

Ήταν χρήσιμες αυτές οι πληροφορίες;