Ποια είναι τα συμπτώματα της ΕΠΔ;

Τα παιδιά με ΕΠΔ εκδηλώνουν ένα πρότυπο προβληματικής συμπεριφοράς με τα ακόλουθα κοινά συμπτώματα:

Πυρηνικά συμπτώματα της ΕΠΔ

Συνοδά συμπτώματα της ΕΠΔ

Θυμωμένη ή ευερέθιστη διάθεση:

● Συχνά χάνει την ψυχραιμία του

● Συχνά είναι εύθικτο ή ενοχλείται εύκολα από τους άλλους

● Συχνά είναι θυμωμένο ή χολωμένο

Εριστική ή προκλητική συμπεριφορά:

● Έρχεται συχνά σε αντιπαράθεση με ενήλικες ή πρόσωπα εξουσίας

● Συχνά αψηφά τους κανόνες ή αρνείται να συμμορφωθεί με κανόνες ή αιτήματα

● Συχνά ενοχλεί σκόπιμα τους άλλους

● Συχνά κατηγορεί τους άλλους για δικά του λάθη ή ανάρμοστες συμπεριφορές

Εκδικητικότητα:

● Μνησικακία ή εκδικητικότητα τουλάχιστον δύο φορές τους τελευταίους 6 μήνες

● Συχνές συγκρούσεις με γονείς/ φροντιστές, αδέλφια και συνομηλίκους

● Οικογενειακό στρες

● Συχνές συγκρούσεις με εκπαιδευτικούς ή άλλα πρόσωπα εξουσίας στο σχολείο

● Προβλήματα με την κοινωνική λειτουργικότητα

● Προβλήματα με την σχολική λειτουργικότητα

Πώς διαγιγνώσκεται η ΕΠΔ;

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να διαγνώσει ΕΠΔ, εφόσον εκτιμήσει ότι τα συμπτώματα που βιώνει το παιδί πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια, είναι παρόντα για τουλάχιστον έξι μήνες, και έχουν σημαντικές επιπτώσεις σε άλλα πρόσωπα στη ζωή του (π.χ., οικογένεια, συνομηλίκους, συμμαθητές) ή σε διάφορες πτυχές της καθημερινής λειτουργικότητας (π.χ., κοινωνική, οικογενειακή, σχολική κ.λπ.).

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να κάνει κλινική εξέταση και να αξιολογήσει τόσο το παιδί/τον έφηβο όσο και τους γονείς/φροντιστές,, ώστε να προσδιορίσει τον ειδικό χαρακτήρα των συμπεριφορών του, αν και πολλοί ιατροί χρησιμοποιούν ψυχομετρικά εργαλεία για να στηρίξουν τη διάγνωση. Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων θα προσπαθήσει επίσης να βεβαιωθεί ότι τα συμπτώματα του παιδιού ή του εφήβου δεν σχετίζονται με κάτι απρόβλεπτο.

Δεδομένα για την ΕΠΔ
Συχνότητα της διαταραχής παγκοσμίως	Η ΕΠΔ εκτιμάται ότι αφορά ποσοστό περίπου 3,3% του παγκόσμιου πληθυσμού. Παρόλο που δεν υπάρχουν πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα για την Ελλάδα, μια πρόσφατη ανασκόπηση αναφορικά με τις ευρωπαϊκές χώρες ανέδειξε συχνότητα 1,9%.
Επιβάρυνση της δημόσιας υγείας από τη Διαταραχή στην Ελλάδα	Οι διαταραχές που σχετίζονται με τη διαγωγή, συμπεριλαμβανομένης της ΕΠΔ, ευθύνονται κατά 5,8% του συνόλου των προσαρμοσμένων ως προς την αναπηρία ετών ζωής (DALYs), δηλαδή των ετών υγιούς ζωής που χάνονται στον πληθυσμό ηλικίας 5-14 ετών στην Ελλάδα. Κατέχουν την 2η θέση ανάμεσα στις ψυχικές παθήσεις που επιβαρύνουν την υγεία παιδιών και εφήβων στην Ελλάδα.
Αναλογία στα φύλα	Τα συγκριτικά δεδομένα ως προς το φύλο δείχνουν ότι τα αγόρια συγκεντρώνουν περισσότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με ΕΠΔ από τα κορίτσια, σε αναλογία 1,59:1.
Ηλικία αιχμής της εμφάνισης	Οι μελέτες δείχνουν ότι η εμφάνιση της ΕΠΔ παρουσιάζει δύο ηλικιακές αιχμές, η πρώτη γύρω στην ηλικία των 3 ετών και η δεύτερη στην ηλικία μεταξύ 6 και 7 ετών.
Ποσοστό περιπτώσεων που διαγιγνώσκονται πριν από την ηλικία των 18 ετών	Η ΕΠΔ γενικά δεν διαγιγνώσκεται στους ενήλικες. Επομένως, το ποσοστό που διαγιγνώσκεται πριν από την ηλικία των 18 ετών είναι 100%.

Ποιοι παράγοντες συνδέονται με την ΕΠΔ;

Ορισμένοι συνήθεις παράγοντες που συνδέονται με την ΕΠΔ είναι οι εξής:

Γενετικοί και οικογενείς παράγοντες. Η προδιάθεση εμφάνισης ΕΠΔ κατά πάσα πιθανότητα προκύπτει από έναν συνδυασμό περισσότερων γονιδίων που αλληλεπιδρούν κατά σύνθετο τρόπο με διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ/Υ). Υπάρχει υψηλή αλληλεπικάλυψη της ΕΠΔ με την ΔΕΠ/Υ στα παιδιά και τους εφήβους που έχουν διαγνωστεί με ΕΠΔ.
Ιδιοσυγκρασία. Τα παιδιά που δυσκολεύονται πολύ να καθησυχάσουν τον εαυτό τους και συνεχίζουν να έχουν προβλήματα με την αναμενόμενη για την ηλικία τους ικανότητα να ελέγχουν τα συναισθήματά τους, όταν αντιμετωπίζουν μια απογοήτευση ή ματαίωση, μερικές φορές είναι πιθανό να αναπτύξουν ΕΠΔ. Οι ενήλικες στο περιβάλλον τους πιθανώς να έχουν την τάση να ικανοποιούν τα αιτήματά τους, ώστε η οικογένεια να μπορεί να λειτουργεί όσο το δυνατόν πιο αρμονικά.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Παιδιά που έχουν βιώσει ιδιαίτερα αγχογόνες καταστάσεις και τραύμα έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν ΕΠΔ.

Ποιες άλλες διαταραχές συνυπάρχουν με την ΕΠΔ;

Η ΕΠΔ συνυπάρχει συχνά με τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας και εκθέτει τα παιδιά σε μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν και άλλες διαταραχές της ψυχικής υγείας, όπως αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές.

Πώς αντιμετωπίζεται η ΕΠΔ;

Η ΕΠΔ συνήθως αντιμετωπίζεται με ψυχοθεραπευτικές μεθόδους, όπως η Εκπαίδευση Γονέων σε Συμπεριφορικές Τεχνικές (ΕΓΣΤ), η Οικογενειακή Θεραπεία, η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ) ή με έναν συνδυασμό ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής.

Η βελτίωση της σχέσης μεταξύ γονέα/φροντιστή και παιδιού αποτελεί συχνά προτεραιότητα για την αντιμετώπιση της ΕΠΔ. Δεδομένου ότι οι γονείς/ φροντιστές διαδραματίζουν κύριο ρόλο στην ΕΓΣΤ, οι ψυχοθεραπευτές δουλεύουν τόσο με τους γονείς/φροντιστές ξεχωριστά, όσο και από κοινού με τους γονείς/φροντιστές και τα παιδιά τους. Τα προγράμματα ΕΓΣΤ βοηθούν τους γονείς/φροντιστές να μάθουν να θέτουν σαφείς προσδοκίες, να χρησιμοποιούν αποδοτικά τον έπαινο όταν τα παιδιά ικανοποιούν τις προσδοκίες, και να χρησιμοποιούν αποτελεσματικές συνέπειες, όταν δεν τις ικανοποιούν. Οι τεχνικές μπορούν επίσης να διδαχθούν και στους εκπαιδευτικούς με αντίστοιχο πρόγραμμα εκπαίδευσης. Οι ψυχοθεραπευτές μαθαίνουν επίσης στα νεαρά άτομα πώς να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και πώς να βελτιώνουν τη συμπεριφορά τους. Υπάρχουν επίσης ερευνητικά δεδομένα ότι τα παιδιά ωφελούνται και από ορισμένους άλλους τύπους ψυχοθεραπείας, όπως την Εκπαίδευση σε Κοινωνικές Δεξιότητες, η οποία στοχεύει στη βελτίωση των σχέσεων με τους συνομηλίκους, τη ΓΣΘ εάν υπάρχουν προβλήματα άγχους ή κατάθλιψης και τη Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (ΔΣΘ) εάν βιώνουν ακραία συναισθήματα.

Δεν υπάρχει ειδική φαρμακευτική αγωγή για την ΕΠΔ. Υπάρχουν ωστόσο ορισμένα φάρμακα που αντιμετωπίζουν κάποια από τα πυρηνικά ή τα συνοδά συμπτώματα της διαταραχής. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι διεγερτικά του Κ.Ν.Σ. (π.χ., μεθυλφαινιδάτη) και ορισμένα μη διεγερτικά φάρμακα (π.χ., ατομοξετίνη) μπορούν να βελτιώσουν τις εναντιωματικές συμπεριφορές και την παρορμητικότητα. Επίσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν αντικαταθλιπτικά φάρμακα, όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), όταν ένα παιδί έχει και κατάθλιψη ή άγχος. Τέλος, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι τα αντιψυχωσικά φάρμακα, όπως η ρισπεριδόνη και η αριπιπραζόλη, μπορεί να είναι αποτελεσματικά για τη μείωση της επιθετικότητας στα παιδιά με ΕΠΔ. Τα φάρμακα ενδέχεται να έχουν παρενέργειες, αλλά είναι ασφαλή για τα παιδιά όταν χρησιμοποιούνται με την κατάλληλη παρακολούθηση από τον γιατρό τους και στενή επιτήρηση από τους γονείς/ φροντιστές τους. Ένα παιδί ή ένας έφηβος που παίρνει κάποιο από αυτά τα φάρμακα πρέπει να επισκέπτεται τον γιατρό του σε τακτική βάση, ιδίως εάν άλλαξε πρόσφατα η δοσολογία χορήγησης.

Πού μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις εναντιωματικές συμπεριφορές και θέματα που σας προβληματίζουν, μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε τον συνοπτικό οδηγό «Παραπτωματική Συμπεριφορά και Επιθετικότητα» στην ιστοσελίδα μας.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις επιστημονικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη αυτού του οδηγού, μπορείτε να ανατρέξετε στον βιβλιογραφικό κατάλογο:

Βιβλιογραφία

Κλινική περιγραφή, συμπτώματα και διαγνωστικές πληροφορίες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Child Mind Institute. (2022, April 8). Quick guide to oppositional defiant disorder (ODD). https://childmind.org/guide/quick-guide-to-oppositional-defiant-disorder/
Ehmke, R. (2022, July 14). What is Oppositional Defiant Disorder? https://childmind.org/article/what-is-odd-oppositional-defiant-disorder/
World Health Organization. (2022, February). ICD-11 for mortality and morbidity statistics. 6C90 Oppositional Defiant Disorder. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/1487528823

Δεδομένα

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). (2019). GBD Compare Data Visualization. Seattle, WA: IHME, University of Washington, Available from http:// vizhub.healthdata.org/gbd-compare. (Accessed 11/15/2022)
Kerekes, N., Lundström, S., Chang, Z., Tajnia, A., Jern, P., Lichtenstein, P., Nilsson, T., & Anckarsäter, H. (2014). Oppositional defiant- and conduct disorder-like problems: Neurodevelopmental predictors and genetic background in boys and girls, in a nationwide twin study. PeerJ, 2, e359. https://doi.org/10.7717/peerj.359
Polanczyk, G. V., Salum, G. A., Sugaya, L. S., Caye, A., & Rohde, L. A. (2015). Annual research review: A meta-analysis of the worldwide prevalence of mental disorders in children and adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56(3), 345–365. https://doi.org/10.1111/jcpp.12381
Sacco, R., Camilleri, N., Eberhardt, J., Umla-Runge, K., & Newbury-Birch, D. (2022). A systematic review and meta-analysis on the prevalence of mental disorders among children and adolescents in Europe. European Child & Adolescent Psychiatry. https://doi.org/10.1007/s00787-022-02131-2

Συνδεόμενοι παράγοντες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Azeredo, A., Moreira, D., & Barbosa, F. (2018). ADHD, CD, and ODD: Systematic review of genetic and environmental risk factors. Research in Developmental Disabilities, 82, 10–19. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2017.12.010
Ghosh, A., Ray, A., & Basu, A. (2017). Oppositional defiant disorder: Current insight. Psychology Research and Behavior Management, Volume 10, 353–367. https://doi.org/10.2147/PRBM.S120582
Lin, X., He, T., Heath, M., Chi, P., & Hinshaw, S. (2022). A Systematic Review of Multiple Family Factors Associated with Oppositional Defiant Disorder. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(17), 10866. https://doi.org/10.3390/ijerph191710866

Συνυπάρχουσες διαταραχές

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Ghosh, A., Ray, A., & Basu, A. (2017). Oppositional defiant disorder: Current insight. Psychology Research and Behavior Management, Volume 10, 353–367. https://doi.org/10.2147/PRBM.S120582

Παρεμβάσεις

Battagliese, G., Caccetta, M., Luppino, O. I., Baglioni, C., Cardi, V., Mancini, F., & Buonanno, C. (2015). Cognitive-behavioral therapy for externalizing disorders: A meta-analysis of treatment effectiveness. Behaviour Research and Therapy, 75, 60–71. https://doi.org/10.1016/j.brat.2015.10.008
Boldrini, T., Ghiandoni, V., Mancinelli, E., Salcuni, S., & Solmi, M. (2023). Systematic Review and Meta-analysis: Psychosocial Treatments for Disruptive Behavior Symptoms and Disorders in Adolescence. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 62(2), 169–189. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2022.05.002
Ghosh, A., Ray, A., & Basu, A. (2017). Oppositional defiant disorder: Current insight. Psychology Research and Behavior Management, Volume 10, 353–367. https://doi.org/10.2147/PRBM.S120582
Nelson-Gray, R. O., Keane, S. P., Hurst, R. M., Mitchell, J. T., Warburton, J. B., Chok, J. T., & Cobb, A. R. (2006). A modified DBT skills training program for oppositional defiant adolescents: Promising preliminary findings. Behaviour Research and Therapy, 44(12), 1811–1820. https://doi.org/10.1016/j.brat.2006.01.004
Pringsheim, T., Hirsch, L., Gardner, D., & Gorman, D. A. (2015). The pharmacological management of oppositional behaviour, conduct problems, and aggression in children and adolescents with Attention-Deficit Hyperactivity Disorder, Oppositional Defiant Disorder, and Conduct Disorder: A systematic review and meta-analysis. Part 1: Psychostimulants, alpha-2 agonists, and atomoxetine. The Canadian Journal of Psychiatry, 60(2), 42–51. https://doi.org/10.1177/070674371506000202
Riise, E. N., Wergeland, G. J. H., Njardvik, U., & Öst, L.-G. (2021). Cognitive behavior therapy for externalizing disorders in children and adolescents in routine clinical care: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 83, 101954. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2020.101954
Zarakoviti, E., Shafran, R., Papadimitriou, D., & Bennett, S. D. (2021). The Efficacy of Parent Training Interventions for Disruptive Behavior Disorders in Treating Untargeted Comorbid Internalizing Symptoms in Children and Adolescents: A Systematic Review. Clinical Child and Family Psychology Review, 24(3), 542–552. https://doi.org/10.1007/s10567-021-00349-1

Ήταν χρήσιμες αυτές οι πληροφορίες;