Συχνά, οι καταναγκασμοί δεν έχουν κάποια ρεαλιστική σύνδεση με τις ιδεοληψίες. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να έχει έναν ιδεοληπτικό φόβο ότι οι γονείς του θα πάθουν τροχαίο ατύχημα και για να αντιμετωπίσει αυτόν τον φόβο όταν εκδηλώνεται, ανάβει και σβήνει το φως πέντε φορές. Έστω και αν γνωρίζει ότι αυτό δεν έχει λογική, νομίζει ότι αυτή η τελετουργία θα προστατέψει τους γονείς του από το να πάθουν κακό. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας ονομάζουν αυτή τη σκέψη «μαγική σκέψη».

Ποια είναι τα συμπτώματα της ΙΨΔ;

Τα παιδιά και οι έφηβοι με ΙΨΔ συνήθως βιώνουν τόσο ιδεοληψίες όσο και καταναγκασμούς. Χρησιμοποιούν τους καταναγκασμούς για να ελέγξουν το άγχος που τους προκαλούν οι ιδεοληψίες. Τα ειδικά συμπτώματα των ιδεοληψιών και των καταναγκασμών περιλαμβάνουν τα εξής:

Περισσότερα για τις Ιδεοληψίες	Κοινές Ιδεοληψίες
● Οι ιδεοληψίες είναι συχνές και επαναλαμβανόμενες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις τις οποίες τα παιδιά βιώνουν. Οι ιδεοληψίες διαταράσσουν τις καθημερινές δραστηριότητες και συχνά, οι άνθρωποι νιώθουν αγχωμένοι και πιεσμένοι εξαιτίας τους και επιθυμία τους είναι να τις σταματήσουν ● Οι άνθρωποι προσπαθούν να καταστείλουν ή να αγνοήσουν τις ψυχαναγκαστικές σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις ή να τις αποδιώξουν από το μυαλό τους σκεπτόμενοι ή κάνοντας κάτι άλλο	● Σκέψεις ότι έχουν λερωθεί ή «μολυνθεί» από μικρόβια, απορρίμματα, εμετό, χημικά κ.λπ. ● Ανάγκη τα πάντα να είναι ίσια ή συμμετρικά ● Υπερβολική ανησυχία για την ασφάλεια, π.χ. σκέφτονται ότι θα καεί το σπίτι ή θα πάθει κακό κάποιος γονέας ● Ιδέες ότι κάποιος θα μπορούσε να κάνει κάτι βίαιο ή τρομερό
Περισσότερα για τους Καταναγκασμούς	Κοινοί Καταναγκασμοί
● Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες πράξεις (π.χ. μέτρημα, προσευχή, νοερή επανάληψη λέξεων ή φράσεων κ.λπ.) ή συμπεριφορές (π.χ. τσεκάρισμα, πλύσιμο χεριών) που ένα άτομο νιώθει την ανάγκη να κάνει ως αντίδραση σε μια ιδεοληψία ή όταν ακολουθεί κάποιον εσωτερικό αυστηρό κανόνα ● Με τις επαναλαμβανόμενες πράξεις ή συμπεριφορές του το άτομο επιχειρεί να μειώσει ή να προλάβει τη δυσφορία ή το άγχος ή να αποτρέψει ένα συμβάν που φοβάται, ωστόσο αυτές δεν συνδέονται ρεαλιστικά με αυτό που το άτομο επιχειρεί να μειώσει ή να προλάβει	● Επαναλαμβανόμενο πλύσιμο χεριών ● Επαναλαμβανόμενο κλείδωμα, ξεκλείδωμα και ξανακλείδωμα της πόρτας ● Διάταξη αντικειμένων στη σειρά ή άγγιγμα μερών του σώματός τους συμμετρικά, π.χ. ξύσιμο και των δύο αυτιών ● Επαναλαμβανόμενο μέτρημα ή νοερή επανάληψη κάποιου πράγματος ● Επαναλαμβανόμενο αίτημα στους γονείς να το καθησυχάσουν ότι δεν θα συμβεί κάτι κακό

Πώς διαγιγνώσκεται η ΙΨΔ;

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να διαγνώσει την ΙΨΔ, εφόσον εκτιμήσει ότι οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί του παιδιού ή του εφήβου πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια· είναι χρονοβόροι, διαρκούν περισσότερο από μία ώρα την ημέρα· και προκαλούν σημαντική δυσφορία και έκπτωση σε διάφορες πτυχές της καθημερινής λειτουργικότητας (π.χ. κοινωνική, σχολική κ.λπ.).

Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να κάνει κλινική εξέταση και να αξιολογήσει τόσο το παιδί όσο και τους γονείς φροντιστές του, προκειμένου να προσδιορίσει την ειδική φύση των ψυχαναγκασμών και των καταναγκασμών του παιδιού ή του εφήβου. Πολλοί ψυχίατροι παιδιών και εφήβων χρησιμοποιούν επίσης ειδικά ερωτηματολόγια (π.χ., Leyton Obsessional Inventory [LOI]) ή κλίμακες [π.χ., Κλίμακα Καταναγκασμών Ψυχαναγκασμών Yale-Brown για Παιδιά (CY-BOCS)] για να υποστηρίξουν τη διάγνωση. Ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων θα προσπαθήσει επίσης να βεβαιωθεί ότι τα συμπτώματα του παιδιού ή του εφήβου δεν σχετίζονται με κάποιο απρόβλεπτο γεγονός.

Δεδομένα για την ΙΨΔ
Συχνότητα της διαταραχής παγκοσμίως	Η ΙΨΔ αφορά το 1,1% έως 1,8% του παγκόσμιου πληθυσμού. Δεν υπάρχουν πρόσφατα, ειδικά επιδημιολογικά δεδομένα για την Ελλάδα.
Επιβάρυνση της δημόσιας υγείας από τη Διαταραχή στην Ελλάδα	Η ΙΨΔ ευθύνεται για λιγότερο από 0,03% του συνόλου των προσαρμοσμένων ως προς την αναπηρία ετών ζωής (DALYs), δηλαδή των ετών υγιούς ζωής που χάνονται στον πληθυσμό ηλικίας 5-14 ετών στην Ελλάδα.
Αναλογία στα φύλα	Τα συγκριτικά δεδομένα δείχνουν ότι η αναλογία της ΙΨΔ στα δύο φύλα κυμαίνεται σημαντικά ανάλογα με τη βαρύτητα και το εύρος των ψυχαναγκαστικών ή καταναγκαστικών συμπτωμάτων. Γενικά, τα αγόρια είναι πιθανότερο να διαγνωστούν με τη διαταραχή από τα κορίτσια στην παιδική ηλικία· ωστόσο, τα άτομα θηλυκού φύλου είναι πιθανότερο να βιώσουν την ΙΨΔ από την όψιμη εφηβεία και έπειτα.
Ηλικία αιχμής της εμφάνισης	Η εμφάνιση της ΙΨΔ εκτιμάται ότι έχει αιχμή στην ηλικία των 14,5 ετών.
Ποσοστό που διαγιγνώσκεται πριν από την ηλικία των 18 ετών	Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, το 45,1% των ατόμων με ΙΨΔ διαγιγνώσκεται έως την ηλικία των 18 ετών.

Ποιοι παράγοντες συνδέονται με την ΙΨΔ;

Ορισμένοι συνήθεις παράγοντες που συνδέονται με την ΙΨΔ είναι οι εξής:

Γενετικοί και οικογενείς παράγοντες. Κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για έναν συνδυασμό περισσότερων γονιδίων που αλληλεπιδρούν κατά σύνθετο τρόπο με διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Επιπλοκές κατά τη διάρκεια της κύησης. Αυτές περιλαμβάνουν τη χρήση καπνού από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της κύησης.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Περιλαμβάνουν αντίξοα και στρεσογόνα γεγονότα ζωής, όπως κακοποίηση ή άλλα τραυματικά γεγονότα, καθώς και υπερπροστασία από τους γονείς.
Λοιμώξεις και ανοσοαπόκριση. Το Παιδιατρικό νευροψυχιατρικό σύνδρομο οξείας έναρξης (Pediatric acute-onset neuropsychiatric syndrome - PANS) προκύπτει από μια μικροβιακή ή ιογενή λοίμωξη, η οποία πυροδοτεί μια αυτοάνοση αντίδραση στα βασικά γάγγλια ορισμένων ευάλωτων παιδιών. Η συνδεόμενη με στρεπτοκοκκική λοίμωξη Παιδιατρική αυτοάνοση νευροψυχιατρική διαταραχή (Pediatric autoimmune neuropsychiatric disorder associated with streptococcal infections - PANDAS) είναι ένα ειδικός υπότυπος του PANS που προκαλείται ειδικά από μια στρεπτοκοκκική λοίμωξη. Τα συμπτώματα του PANS και της PANDAS μπορεί να περιλαμβάνουν τικ οξείας έναρξης, συμπτώματα Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής και εναλλαγές της διάθεσης.

Ποιες άλλες διαταραχές συνυπάρχουν με την ΙΨΔ;

Παρόλο που κάθε παιδί ή έφηβος είναι διαφορετικός από τον άλλον, τα παιδιά και οι έφηβοι με ΙΨΔ πολύ συχνά έχουν συνυπάρχοντα προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως αγχώδεις διαταραχές (π.χ. Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή, Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού, Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους, Διαταραχή Πανικού κ.λπ.), καταθλιπτικές διαταραχές και διαταραχές μυοσπασμάτων (τικ).

Πώς αντιμετωπίζεται η ΙΨΔ;

Η ΙΨΔ συνήθως αντιμετωπίζεται με ψυχοθεραπεία ή με έναν συνδυασμό ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής. Οι γονείς/φροντιστές και άλλα μέλη της οικογένειας αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της θεραπείας, στο μέτρο που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά και τους εφήβους να εξασκήσουν τις δεξιότητες που μαθαίνουν στη θεραπεία. Επίσης σημαντική είναι η συμμετοχή μελών της οικογένειας στην ψυχοθεραπεία για ΙΨΔ, καθώς μπορεί άθελά τους να διαιωνίζουν τα συμπτώματα του παιδιού με τον καθησυχασμό και τη συμμετοχή τους σε τελετουργικές συμπεριφορές (π.χ. καθάρισμα).

Η πιο αποτελεσματική ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση για τις ήπιες και μέτριες περιπτώσεις ΙΨΔ είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (ΓΣΘ), ιδίως η τεχνική της ΓΣΘ που ονομάζεται Έκθεση και Παρεμπόδιση Απάντησης (ERP). Στη θεραπεία αυτή, ο ψυχοθεραπευτής εκθέτει το παιδί ή τον έφηβο σε μικρές ποσότητες του αντικειμένου που συνήθως πυροδοτεί την ιδεοληψία του. Με τον τρόπο αυτό, τα παιδιά εξασκούνται στο να διαχειρίζονται το άγχος τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Εν συνεχεία, ο ψυχοθεραπευτής μαθαίνει στο άτομο πώς να αποφεύγει να χρησιμοποιεί τον καταναγκασμό του. Με τον καιρό, τα παιδιά νιώθουν λιγότερο αγχωμένα και πλέον δεν χρειάζονται τον καταναγκασμό. Μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας, τα παιδιά με ΙΨΔ συχνά επιστρέφουν στον κλινικό ψυχικής υγείας για «αναμνηστικές συνεδρίες», ώστε να φρεσκάρουν τις αποκτηθείσες δεξιότητες ελέγχου των συμπτωμάτων τους.

Τα παιδιά και οι έφηβοι με ΙΨΔ τείνουν να ανταποκρίνονται θετικά σε ορισμένα αντικαταθλιπτικά φάρμακα που ονομάζονται εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), όπως η φλουοξετίνη, η σερτραλίνη, η σιταλοπράμη, η εσιταλοπράμη και η φλουβοξαμίνη. Άλλα φάρμακα που ονομάζονται αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης (SNRIs), όπως η ντουλοξετίνη και η βενλαφαξίνη, έχουν χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της ΙΨΔ, αλλά οι ενδείξεις για την αποτελεσματικότητά τους στα παιδιά είναι περιορισμένες. Τα φάρμακα ενδέχεται να έχουν παρενέργειες, αλλά είναι ασφαλή για τα παιδιά όταν χρησιμοποιούνται με την κατάλληλη παρακολούθηση από τον γιατρό τους και στενή επίβλεψη από τους γονείς/ φροντιστές τους. Ένα παιδί ή ένας έφηβος που παίρνει ένα από αυτά τα φάρμακα πρέπει να επισκέπτεται τον γιατρό του σε τακτική βάση, ιδίως εάν άλλαξε πρόσφατα η δοσολογία χορήγησης.

Ο συνδυασμός της ΓΣΘ και των SSRIs πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ως επιλογή, δεδομένου ότι ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι ο συνδυασμός τους είναι καλύτερη επιλογή σε σύγκριση με οποιαδήποτε από τις δύο μεμονωμένες θεραπείες στα παιδιά και τους εφήβους.

Πού μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις ιδεοληψίες και τους καταναγκασμούς και για θέματα που σας προβληματίζουν, μπορείτε να επισκεφτείτε τους συνοπτικούς οδηγους «Εμμονικές σκέψεις» και «Περιορισμένα και επαναλαμβανόμενα ενδιαφέροντα και συμπεριφορές» στην ιστοσελίδα μας.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις επιστημονικές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη αυτού του οδηγού, μπορείτε να ανατρέξετε στον βιβλιογραφικό κατάλογο:

Βιβλιογραφία

Κλινική περιγραφή, συμπτώματα και διαγνωστικές πληροφορίες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Child Mind Institute. (2022, October 19). Complete guide to OCD. https://childmind.org/guide/parents-guide-to-ocd/
World Health Organization. (2022, February). ICD-11 for mortality and morbidity statistics. 6B20 Obsessive-Compulsive Disorder. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/1582741816

Δεδομένα

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Baxter, A. J., Scott, K. M., Vos, T., & Whiteford, H. A. (2013). Global prevalence of anxiety disorders: A systematic review and meta-regression. Psychological Medicine, 43(5), 897–910. https://doi.org/10.1017/S003329171200147X
Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). (2019). GBD Compare Data Visualization. Seattle, WA: IHME, University of Washington, Available from http:// vizhub.healthdata.org/gbd-compare. (Accessed 11/15/2022)

Συνδεόμενοι παράγοντες

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Arango, C., Dragioti, E., Solmi, M., Cortese, S., Domschke, K., Murray, R. M., Jones, P. B., Uher, R., Carvalho, A. F., Reichenberg, A., Shin, J. I., Andreassen, O. A., Correll, C. U., & Fusar‐Poli, P. (2021). Risk and protective factors for mental disorders beyond genetics: An evidence‐based atlas. World Psychiatry, 20(3), 417–436. https://doi.org/10.1002/wps.20894
Ayano, G., Betts, K., Maravilla, J. C., & Alati, R. (2021). The risk of anxiety disorders in children of parents with severe psychiatric disorders: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 282, 472–487. https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.12.134
Brander, G., Pérez-Vigil, A., Larsson, H., & Mataix-Cols, D. (2016). Systematic review of environmental risk factors for Obsessive-Compulsive Disorder: A proposed roadmap from association to causation. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 65, 36–62. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2016.03.011
Child Mind Institute. (2023, February 23). Complete guide to PANS and PANDAS. Complete Guide to PANS and PANDAS. https://childmind.org/guide/parents-guide-to-pans-and-pandas/
Farhane-Medina, N. Z., Luque, B., Tabernero, C., & Castillo-Mayén, R. (2022). Factors associated with gender and sex differences in anxiety prevalence and comorbidity: A systematic review. Science Progress, 105(4), 003685042211354. https://doi.org/10.1177/00368504221135469
Fullana, M. A., Tortella-Feliu, M., Fernández de la Cruz, L., Chamorro, J., Pérez-Vigil, A., Ioannidis, J. P. A., Solanes, A., Guardiola, M., Almodóvar, C., Miranda-Olivos, R., Ramella-Cravaro, V., Vilar, A., Reichenberg, A., Mataix-Cols, D., Vieta, E., Fusar-Poli, P., Fatjó-Vilas, M., & Radua, J. (2020). Risk and protective factors for anxiety and obsessive-compulsive disorders: An umbrella review of systematic reviews and meta-analyses. Psychological Medicine, 50(8), 1300–1315. https://doi.org/10.1017/S0033291719001247
Gottschalk, M. G., & Domschke, K. (2017). Genetics of generalized anxiety disorder and related traits. Dialogues in Clinical Neuroscience, 19(2), 159–168. https://doi.org/10.31887/DCNS.2017.19.2/kdomschke
Kendler, K. S. (2013). What psychiatric genetics has taught us about the nature of psychiatric illness and what is left to learn. Molecular Psychiatry, 18(10), 1058–1066. https://doi.org/10.1038/mp.2013.50
Mahjani, B., Klei, L., Hultman, C. M., Larsson, H., Devlin, B., Buxbaum, J. D., Sandin, S., & Grice, D. E. (2020). Maternal Effects as Causes of Risk for Obsessive-Compulsive Disorder. Biological Psychiatry, 87(12), 1045–1051. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2020.01.006
Solmi, M., Radua, J., Olivola, M., Croce, E., Soardo, L., Salazar de Pablo, G., Il Shin, J., Kirkbride, J. B., Jones, P., Kim, J. H., Kim, J. Y., Carvalho, A. F., Seeman, M. V., Correll, C. U., & Fusar-Poli, P. (2022). Age at onset of mental disorders worldwide: Large-scale meta-analysis of 192 epidemiological studies. Molecular Psychiatry, 27(1), 281–295. https://doi.org/10.1038/s41380-021-01161-7
Somers, J. M., Goldner, E. M., Waraich, P., & Hsu, L. (2006). Prevalence and Incidence Studies of Anxiety Disorders: A Systematic Review of the Literature. The Canadian Journal of Psychiatry, 51(2), 100–113. https://doi.org/10.1177/070674370605100206

Συνυπάρχουσες διαταραχές

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Fifth Edition Text Revision DSM-5-TR. American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC.
Sharma, E., Sharma, L. P., Balachander, S., Lin, B., Manohar, H., Khanna, P., Lu, C., Garg, K., Thomas, T. L., Au, A. C. L., Selles, R. R., Højgaard, D. R. M. A., Skarphedinsson, G., & Stewart, S. E. (2021). Comorbidities in Obsessive-Compulsive Disorder Across the Lifespan: A Systematic Review and Meta-Analysis. Frontiers in Psychiatry, 12, 703701. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2021.703701

Παρεμβάσεις

Correll, C. U., Cortese, S., Croatto, G., Monaco, F., Krinitski, D., Arrondo, G., Ostinelli, E. G., Zangani, C., Fornaro, M., Estradé, A., Fusar‐Poli, P., Carvalho, A. F., & Solmi, M. (2021). Efficacy and acceptability of pharmacological, psychosocial, and brain stimulation interventions in children and adolescents with mental disorders: An umbrella review. World Psychiatry, 20(2), 244–275. https://doi.org/10.1002/wps.20881
Ferrando C, Selai C. A systematic review and meta-analysis on the effectiveness of exposure and response prevention therapy in the treatment of Obsessive-Compulsive Disorder. Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders. 2021;31:100684. doi:10.1016/j.jocrd.2021.100684
Gosmann NP, Costa M de A, Jaeger M de B, et al. Selective serotonin reuptake inhibitors, and serotonin and norepinephrine reuptake inhibitors for anxiety, obsessive-compulsive, and stress disorders: A 3-level network meta-analysis. Patel V, ed. PLoS Med. 2021;18(6):e1003664. doi:10.1371/journal.pmed.1003664
Kotapati VP, Khan AM, Dar S, et al. The effectiveness of selective serotonin reuptake inhibitors for treatment of Obsessive-Compulsive Disorder in adolescents and children: A systematic review and meta-analysis. Front Psychiatry. 2019;10:523. doi:10.3389/fpsyt.2019.00523
Plaisted, H., Waite, P., Gordon, K., & Creswell, C. (2021). Optimizing Exposure for Children and Adolescents with Anxiety, OCD and PTSD: A Systematic Review. Clinical Child and Family Psychology Review, 24(2), 348–369. https://doi.org/10.1007/s10567-020-00335-z
Skapinakis P, Caldwell D, Hollingworth W, et al. A systematic review of the clinical effectiveness and cost-effectiveness of pharmacological and psychological interventions for the management of obsessive–compulsive disorder in children/adolescents and adults. Health Technol Assess. 2016;20(43):1-392. doi:10.3310/hta20430

Ήταν χρήσιμες αυτές οι πληροφορίες;