«Adolescence»: Η εφηβεία, χωρίς εγχειρίδιο χρήσης
Mε αφορμή την πολυσυζητημένη μίνι-σειρά Adolescence, η ψυχίατρος παιδιών & εφήβων της Πρωτοβουλίας, Θεανώ Τούμα, γράφει για τα κύρια ζητήματα που τίθενται γύρω από την εφηβεία.
Με τον έντονο αντίκτυπό της, η σειρά Adolescence έφερε στο φως ζητήματα που σπάνια συζητιούνται ανοιχτά, πυροδοτώντας έναν ευρύτερο διάλογο για την εφηβεία. Ανέδειξε την αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει αυτή την ηλικία, τη δυσκολία στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης και τις προκλήσεις γύρω από τα θέματα επικοινωνίας. Έγινε αφορμή να μιλήσουμε πιο ανοιχτά για μια περίοδο γεμάτη αντιφάσεις και συναισθηματικές διακυμάνσεις αλλά και ερωτήματα που δεν έχουν πάντα εύκολες απαντήσεις.
Πρόκειται για ένα κοινωνικό σχόλιο για τις προκλήσεις της εφηβείας στη σύγχρονη εποχή, αναδεικνύοντας τα ψυχοκοινωνικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι σήμερα. Με ρεαλισμό και ευαισθησία, αποτυπώνει τις ενδοψυχικές συγκρούσεις των εφήβων, εστιάζοντας σε ζητήματα όπως η αναζήτηση της ταυτότητας, η αυτοεκτίμηση και η κοινωνική αποδοχή, δηλαδή το ‘ποιος είμαι’ και το ‘πώς με βλέπουν οι άλλοι’. Οι θεατές γίνονται μάρτυρες της πάλης των εφήβων με τον εαυτό τους και την ένταση με την οποία βιώνουν την προσπάθειά τους να ανταποκριθούν σε εξωτερικές προσδοκίες, ενώ παράλληλα αναζητούν να βρουν τον πραγματικό τους εαυτό.
Η εφηβεία είναι γεμάτη αντιθέσεις. Από τη μία, η ανάγκη για ανεξαρτησία· από την άλλη, η αγωνία για αποδοχή. Από τη μία, η επιθυμία να ξεχωρίσεις· από την άλλη, ο φόβος να μη μείνεις μόνος. Η σειρά Adolescence βουτάει κατευθείαν στο χάος αυτής της ηλικίας, χωρίς ωραιοποιήσεις και διδακτισμούς, δίνοντάς μας μια ιστορία που δεν μιλά για τους εφήβους, αλλά με αυτούς. Οι χαρακτήρες της δεν είναι απλώς στερεοτυπικοί "έφηβοι σε κρίση". Είναι ζωντανοί, γεμάτοι αντιφάσεις, παγιδευμένοι σε έναν κόσμο που τους ζητά να ξέρουν ποιοι είναι, χωρίς να τους δίνει τον χρόνο ή τον χώρο να το ανακαλύψουν. Μέσα από τις ιστορίες τους, η σειρά αγγίζει με ευαισθησία θέματα ψυχικής υγείας, τη μοναξιά της ψηφιακής εποχής, την ανάγκη για ουσιαστική επικοινωνία, και φυσικά τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια.
Αναμφίβολα, η οικογένεια, παρά τις διάφορες μορφές που έχει σήμερα, εξακολουθεί να διαδραματίζει πολύτιμο ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας του εφήβου. Η ποιότητα των οικογενειακών σχέσεων, ανάμεσα στο ζευγάρι και ανάμεσα στον γονέα και στο παιδί, επηρεάζει καθοριστικά τη συναισθηματική ανάπτυξη του νέου ατόμου. Η ύπαρξη οικογενειακών δυσλειτουργιών και η απουσία κατάλληλων προτύπων ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των συγκρούσεων μέσα στην οικογένεια επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο και ο έφηβος θα χειριστεί τις διαφωνίες του στις παρέες συνομηλίκων και στο σχολείο. Συχνά υπάρχουν δυσκολίες επικοινωνίας ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά, καθώς πολλές φορές οι γονείς, παρά τις προσπάθειές τους, δεν καταφέρνουν να κατανοήσουν πλήρως τις ανάγκες και τα συναισθήματα των παιδιών τους. Αυτή η δυσκολία στην επικοινωνία μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση και αίσθηση αποξένωσης των εφήβων, οι οποίοι αναζητούν άλλες πηγές επιβεβαίωσης και υποστήριξης που δεν βρίσκουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον.
Η συμπεριφορά ενός παιδιού επηρεάζεται βαθιά από τα βιώματα και τα πρότυπα που λαμβάνει από τους γονείς του, καθώς οι αντιδράσεις, οι αξίες και οι μηχανισμοί διαχείρισης των συναισθημάτων συχνά μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Η διαγενεακή μεταβίβαση προτύπων συμπεριφοράς διαμορφώνει τις αντιλήψεις και τις αντιδράσεις του παιδιού, καθώς υιοθετεί ασυνείδητα τρόπους σκέψης, επικοινωνίας και διαχείρισης συναισθημάτων που παρατηρεί στο οικογενειακό του περιβάλλον και επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του.
Η σημασία των ασφαλών και υποστηρικτικών σχέσεων είναι αδιαμφισβήτητη για την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και της συναισθηματικής σταθερότητας στους νέους. Η παρουσία ενός θετικού προτύπου, ιδιαίτερα από τη μεριά των γονέων ή άλλων ενήλικων μορφών, μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην ψυχική τους ανάπτυξη. Αυτά τα πρότυπα συμπεριφοράς λειτουργούν ως καθρέφτες για τη διαμόρφωση των αξιών και της προσωπικότητας τους.
Στη σύγχρονη κοινωνία, οι νέοι συχνά βρίσκονται αντιμέτωποι με την απομόνωση, παρά την τεχνολογική σύνδεση που προσφέρει το διαδίκτυο. Επικοινωνούν κυρίως μέσω των κοινωνικών δικτύων, χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογίες και ψηφιακούς κώδικες και έχουν διαμορφώσει έναν νέο τρόπο κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Στις μέρες μας, η αξία της κοινωνικής τους θέσης μετριέται συχνά από τον αριθμό των "likes", των σχολίων και των αντιδράσεων που λαμβάνουν σε κάθε ανάρτηση ή φωτογραφία, δημιουργώντας μια νέα μορφή κοινωνικής αποδοχής που βασίζεται συχνά στην επιφανειακή εικόνα και την εξωτερική εμφάνιση. Ωστόσο, παρά την ψηφιακή σύνδεση, η αυθεντική, προσωπική επικοινωνία παραμένει ανεκτίμητη. Οι νέοι, παρόλο που βρίσκονται συνεχώς συνδεδεμένοι, βιώνουν συχνά συναισθήματα μοναξιάς και αποξένωσης, καθώς η αληθινή επικοινωνία και η συναισθηματική σύνδεση δεν μπορούν να αντικατασταθούν από τα διαδικτυακά μέσα.
Η έγκαιρη παρέμβαση και η υποστήριξη των παιδιών και εφήβων είναι κρίσιμη για την πρόληψη της ανάπτυξης ψυχικών προβλημάτων. Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται και οι Εφηβικές Συμβουλευτικές Ομάδες του Προγράμματος Νεανικής Συμμετοχής (Υouth Engagement Scheme) της Πρωτοβουλίας. Το Πρόγραμμα YES προάγει την ψυχική ευημερία των παιδιών και προσφέρει στους νέους φωνή για να εκφράσουν τα συναισθήματα, τις ανησυχίες και τις ανάγκες τους. Παράλληλα, τους βοηθά να δημιουργήσουν ουσιαστικές κοινωνικές συνδέσεις και τους ενθαρρύνει να συμμετέχουν ενεργά σε δράσεις που προάγουν την αυτοεκτίμηση και την κοινωνική τους ένταξη. Νέοι και νέες μαζί με την καθοδήγηση έμπειρων συντονιστών συναντώνται μηνιαίως στην ομάδα της πόλης τους και καταπιάνονται με θέματα που τους απασχολούν. Μέσω αυτών των πρωτοβουλιών, οι νέοι ενσωματώνονται σε δημιουργικές ομάδες, όπου ενδυναμώνονται και αποκτούν τα εργαλεία για να διαχειριστούν καλύτερα τα συναισθήματά τους και να αναπτύξουν την ψυχική τους ανθεκτικότητα. Ταυτόχρονα, η φωνή αυτών των εφήβων φτάνει στους ειδικούς ψυχικής υγείας της Πρωτοβουλίας, οι οποίοι την αξιοποιούν μέσα από τις επιμορφωτικές δράσεις που υλοποιούν.
Γιατί η εφηβεία δεν έχει εγχειρίδιο χρήσης. Είναι μια συναισθηματικά φορτισμένη ηλικιακή περίοδος και δεν υποκύπτει σε κλισέ. Σε μια εποχή που η ψυχική υγεία των νέων δοκιμάζεται, το ζητούμενο δεν είναι απλώς να αναγνωρίσουμε αυτές τις προκλήσεις, αλλά να δημιουργήσουμε χώρους ανοιχτού διαλόγου, κατανόησης και υποστήριξης των νέων.