Ένα νέο πρόγραμμα της Πρωτοβουλίας: Επιμόρφωση Παιδιάτρων και Επαγγελματιών Υγείας στην Ανίχνευση Προβλημάτων Ψυχικής Υγείας

H Πρωτοβουλία για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων οραματίζεται να διευρύνει την πρόσβαση στην φροντίδα ψυχικής υγείας και να προσφέρει, δωρεάν, επιστημονικώς τεκμηριωμένα εργαλεία φροντίδας και επιμόρφωσης σε επαγγελματίες που εργάζονται με παιδιά και εφήβους, ώστε να ενισχυθούν οι επαγγελματικές τους δεξιότητες και να βελτιωθεί η παροχή επιστημονικά τεκμηριωμένης φροντίδας για την ψυχική υγεία των παιδιών σε όλη τη χώρα.

Η επιμόρφωση των παιδιάτρων και των επαγγελματιών υγείας της πρωτοβάθμιας περίθαλψης είναι καίριας σημασίας, καθώς αυτοί αποτελούν συχνά το πρώτο σημείο επαφής των οικογενειών με το σύστημα υγείας. Στο πλαίσιο αυτό, Έλληνες ειδικοί ψυχικής υγείας του Δικτύου της Πρωτοβουλίας, σε συνεργασία με το Child Mind Institute, ανέπτυξαν ένα επιμορφωτικό πρόγραμμα για τον ανιχνευτικό έλεγχο προβλημάτων ψυχικής υγείας, το οποίο απευθύνεται στους Παιδιάτρους και Ιατρούς της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, με τους παρακάτω στόχους:

• Ανάπτυξη ενός βιώσιμου συστήματος έγκαιρης ανίχνευσης των ψυχικών διαταραχών.
• Ενίσχυση του ρόλου των παιδιάτρων στην ψυχική υγεία, ως βασικών παραγόντων πρώιμης διάγνωσης.
• Διασύνδεση της πρωτοβάθμιας περίθαλψης με εξειδικευμένες υπηρεσίες, για την καλύτερη υποστήριξη των παιδιών και των οικογενειών τους.
• Ευαισθητοποίηση της κοινότητας στη σημασία της πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης.

Η επιλογή του υλικού της επιμόρφωσης βασίστηκε στην διεθνή βιβλιογραφία, τις κατευθυντήριες οδηγίες της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής και της Ομάδας Εργασίας Προληπτικών Υπηρεσιών των ΗΠΑ, αλλά και στα αποτελέσματα της Ανάλυσης Πεδίου και της Αξιολόγησης Τοπικών Αναγκών παιδιάτρων και γενικών οικογενειακών ιατρών από όλη την επικράτεια, που διενήργησε η Πρωτοβουλία.

Το υλικό περιλαμβάνει 7 Επιμορφωτικές Ενότητες στις οποίες παρουσιάζονται οι κύριες δυσκολίες ψυχικής υγείας που εμφανίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι στην Ελλάδα και συχνά απασχολούν τους παιδιάτρους και τους επαγγελματίες υγείας της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, είτε ως ανησυχίες εκφρασμένες από τους γονείς ή το ίδιο το παιδί/έφηβο, είτε ως συμπτωματολογία που διαπιστώνεται από τούς ίδιους κατά την κλινική εξέταση του ασθενούς.

Κάθε ενότητα συνοδεύεται από ένα Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης, τα αποτελέσματα του οποίου θα αξιοποιηθούν στην περαιτέρω βελτίωση του υλικού και της όλης επιμορφωτικής διαδικασίας.

Για την ολοκληρωμένη παροχή της επιμόρφωσης έχει αναπτυχθεί ένας Οδηγός Επιμορφούμενου, στον οποίο περιλαμβάνονται Παραδείγματα Περιπτώσεων παιδιών και εφήβων (βινιέτες) καθώς και Επιμορφωτικές Δράσεις, όπως παιχνίδια ρόλων με στόχο την παρουσίαση και εξάσκηση σε καλές επικοινωνιακές πρακτικές, υποστήριξη και παρακολούθηση των περιστατικών, καθώς και Παραδείγματα Συμπλήρωσης και Βαθμολόγησης των Ανιχνευτικών Εργαλείων που προτείνονται από το Πρόγραμμα. Στον οδηγό επιμορφούμενου περιλαμβάνεται επίσης παράρτημα με την ενδελεχή παρουσίαση όλων των ανιχνευτικών εργαλείων και την επιστημονική βιβλιογραφία που τα συνοδεύει. Ο επιμορφωτής καθοδηγεί τον επιμορφούμενο στην χρήση του υλικού μέσω του Οδηγού Επιμορφωτή που έχει δημιουργηθεί για τον σκοπό αυτό.

Στο υλικό περιλαμβάνονται επίσης 20 Συνοπτικοί Κλινικοί Οδηγοί που περιγράφουν αναπτυξιακά προβλήματα και διαταραχές ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων και έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της Πρωτοβουλίας. Μπορείτε να τους βρείτε κάνοντας κλικ εδώ.

Οι δύο βασικοί άξονες της επιμόρφωσης είναι, αφ’ ενός, η εξοικείωση των ιατρών με την έννοια και τα Εργαλεία του Καθολικού και του Στοχευμένου Ανιχνευτικού Ελέγχου και, αφ’ ετέρου, η Παροχή Πόρων και Καθοδήγησης σχετικών με την διαχείριση του κάθε περιστατικού από τους ίδιους ή η Παραπομπή του σε εξειδικευμένες υπηρεσίες για περαιτέρω αξιολόγηση και θεραπευτική ή /και θεσμική παρέμβαση όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο.

Η επιμόρφωση περιλαμβάνει επίσης την παροχή εξειδικευμένης επιστημονικής γνώσης σε Προβλήματα Ψυχικής Υγείας παιδιών και εφήβων, καθώς και Ζητήματα Παιδικής Προστασίας.

Το Εννοιολογικό Πλαίσιο

Η ψυχική υγεία αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της συνολικής ανάπτυξης των παιδιών και εφήβων. Η έγκαιρη αναγνώριση ψυχικών δυσκολιών μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο επιδείνωσης, να προλάβει σοβαρότερες ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις και να ενισχύσει την ανθεκτικότητα των παιδιών.

Το πρόγραμμα επιμόρφωσης, προτείνει την διαβαθμισμένη ανίχνευση μέσω:

• Καθολικού ανιχνευτικού ελέγχου, που εφαρμόζεται σε όλα τα παιδιά κατά τις επισκέψεις τακτικού ελέγχου.
• Στοχευμένου ανιχνευτικού ελέγχου, που αφορά παιδιά με παράγοντες κινδύνου ή συμπτώματα ψυχικών διαταραχών, με πιο εξειδικευμένες μεθόδους αξιολόγησης.

Ο Αλγόριθμος Ανίχνευσης

Η προσέγγιση βασίζεται σε έναν συστηματοποιημένο αλγόριθμο, το Δέντρο των Αποφάσεων της Πρωτοβουλίας, ο οποίος περιλαμβάνει συγκεκριμένα βήματα:

1. Παρατήρηση, καταγραφή και αναγνώριση της κατάστασης του ασθενούς, των συμπτωμάτων και των «προειδοποιητικών σημείων» που τυχόν υπάρχουν, κατά την παιδιατρική επίσκεψη τακτικού ελέγχου ή ασθενείας.
2. Επιλογή του κατάλληλου κάθε φορά ανιχνευτικού εργαλείου και Αξιολόγηση του περιστατικού
3. Συστάσεις επικοινωνίας και εκπαίδευση ασθενών, γονέων και ιατρών σε καλές επικοινωνιακές πρακτικές κατά την λήψη ιστορικού και την ανακοίνωση στους γονείς.
4. Εκτίμηση της σοβαρότητας της κατάστασης, μέσω της κλινικής κρίσης και της βαθμολόγησης των εργαλείων, με την χρήση κανονιστικών πινάκων, βασισμένων στα ερευνητικά δεδομένα του ελληνικού παιδικού πληθυσμού.
5. Υποστήριξη και Παρακολούθηση εντός της πρωτοβάθμιας φροντίδας, με την παροχή δωρεάν ψυχοεκπαιδευτικού υλικού της Πρωτοβουλίας
6. Παραπομπή σε εξειδικευμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας ή κινητοποίηση του δικτύου παιδικής προστασίας, ανάλογα με την βαρύτητα των συμπτωμάτων και την γενικότερη εκτίμηση της κατάστασης.
7. Επανεκτίμηση της πορείας του παιδιού, ανάλογα πάντα και με την ιατρική κρίση του επαγγελματία υγείας.

Υλοποίηση της Επιμόρφωσης

Η επιμόρφωση πραγματοποιείται σε μικρές ομάδες επαγγελματιών υγείας, σε πέντε δίωρες συναντήσεις, δια ζώσης, διαδικτυακά ή υβριδικά.

Η πιλοτική φάση εφαρμογής του επιμορφωτικού προγράμματος ξεκίνησε από το κέντρο αναφοράς της Κρήτης και στο πρώτο τρίμηνο του 2025 ολοκληρώθηκε η πρώτη πιλοτική φάση της επιμόρφωσης για όλα τα κέντρα αναφοράς της Πρωτοβουλίας.

Τον Απρίλιο του 2025 ξεκινά Πανελλαδικά η εφαρμογή της δεύτερης πιλοτικής φάσης, με στόχο και την συμπερίληψη περιοχών εκτός του Δικτύου της Πρωτοβουλίας και την περαιτέρω διάχυση του Προγράμματος.

Παράλληλα, κάποιες αλλαγές γίνονται στο περιεχόμενο και τη μορφή του υλικού, ώστε να διασφαλιστεί πως όλοι οι συμμετέχοντες θα επωφεληθούν στο έπακρο από αυτή την επιμόρφωση, όχι μόνο χάριν της επιστημονικής επάρκειας του υλικού μας αλλά και του ευέλικτου, διαδραστικού και ολοκληρωμένου τρόπου πλοήγησης σε αυτό.

Με την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης, οι συμμετέχοντες θα λάβουν βεβαίωση παρακολούθησης.

Η Επιμόρφωση Παιδιάτρων και Επαγγελματιών Υγείας στην Ανίχνευση Προβλημάτων Ψυχικής Υγείας υλοποιείται σε συνεργασία με το Child Mind Institute, με αποκλειστική στήριξη από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) στο πλαίσιο της Διεθνούς Πρωτοβουλίας για την Υγεία (ΔΠΥ) του ΙΣΝ.