Μάιος: Μήνας Ψυχικής Υγείας – Ώρα να Σπάσουμε τη Σιωπή

Άρθρο Γνώμης - από τη Θεανώ Τούμα, παιδοψυχίατρο, μέλος της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών & Εφήβων

Η Μαρία, 14 χρονών, είναι ένα από αυτά τα παιδιά που παλεύουν με το στίγμα και την απομόνωση. Στο σχολείο είναι ήσυχη, κλείνεται στον εαυτό της και τελευταία απομακρύνεται από τους φίλους της. Η δασκάλα της το έχει παρατηρήσει, αλλά όταν τη ρώτησε, η Μαρία απάντησε αμήχανα ότι απλώς είναι κουρασμένη.

Κάθε πρωί ξυπνάει με έναν κόμπο στο στομάχι και μια ανεξήγητη ανησυχία που την πνίγει. Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί στα μαθήματα, ενώ το διάβασμα –που κάποτε αγαπούσε– της φαίνεται βουνό. Ακόμα κι όταν βρίσκεται με φίλους, δεν μπορεί να χαρεί όπως παλιά.

Θα ήθελε να μιλήσει, να ζητήσει βοήθεια. Κάτι, όμως, τη συγκρατεί.

Όταν ένα παιδί σπάσει το χέρι του, όλοι σπεύδουν να το βοηθήσουν. Κανείς δεν του λέει να "το ξεπεράσει". Όμως, όταν ένα παιδί νιώθει άγχος, φόβο ή θλίψη, συχνά ακούει: "Υπερβάλλεις", "Όλα είναι στο μυαλό σου".

Αυτό είναι το στίγμα της ψυχικής υγείας. Για τη Μαρία, σημαίνει να προσποιείται ότι όλα είναι καλά. Για άλλα παιδιά, σημαίνει να φοβούνται να ζητήσουν βοήθεια. Δεν είναι μόνο οι δυσκολίες που κουβαλούν, αλλά και η ανάγκη να κρύβουν όσα νιώθουν, για να μην στιγματιστούν.

Όταν οι γονείς σιωπούν

Το στίγμα δεν βαραίνει μόνο τα παιδιά. Συχνά και οι ίδιοι οι γονείς δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ή να μιλήσουν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί τους.

Σύμφωνα με την έρευνα της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών & Εφήβων, οι βασικές αιτίες που συντηρούν το στίγμα είναι:

• ο φόβος των γονιών μήπως το παιδί τους υποστεί κριτική ή απομόνωση,
• η δυσκολία να συζητήσουν για τα δικά τους ζητήματα ψυχικής υγείας,
• η ανασφάλεια για το πού να απευθυνθούν,
• η έλλειψη ενημέρωσης,
• η ανησυχία για τις μελλοντικές συνέπειες

Σημαντικό εύρημα της έρευνας: Σχεδόν 4 στους 10 γονείς (39%) παραδέχονται ότι το παιδί τους έχει πρόβλημα ψυχικής υγείας, αλλά μόνο το ένα τέταρτο απ' αυτούς αναζητά εξειδικευμένη υποστήριξη.

Ταυτόχρονα, πολλοί εκπαιδευτικοί νιώθουν ότι δεν έχουν την απαραίτητη υποστήριξη ή εκπαίδευση για να αναγνωρίσουν και να αντιμετωπίσουν τέτοιες δυσκολίες.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες χτίζουν γύρω από τα παιδιά έναν αόρατο τοίχο σιωπής. Και αυτόν τον τοίχο οφείλουμε να γκρεμίσουμε.

Ο φόβος να ζητήσουν βοήθεια

Ο Γιάννης, 16 χρονών, βιώνει έντονες κρίσεις άγχους καθημερινά. Στο λεωφορείο για το σχολείο νιώθει το στήθος του να σφίγγεται, τα χέρια του να τρέμουν. Φοβάται μήπως λιποθυμήσει μπροστά σε όλους. Όμως δεν τολμά να το πει σε κανέναν – ούτε στους φίλους, ούτε στην οικογένειά του – γιατί φοβάται ότι θα τον πουν «υπερβολικό» ή «παράξενο».

Αν κοιτάξουμε προσεκτικά γύρω μας, θα δούμε και άλλες Μαρίες και άλλους Γιάννηδες: Παιδιά που κλείνονται στον εαυτό τους, που αντιδρούν με θυμό ή αδιαφορία, που αποσύρονται σιωπηλά.

Το στίγμα τα κάνει να φοβούνται όχι μόνο για όσα νιώθουν, αλλά και την πιθανότητα να κριθούν γι' αυτά.

Το στίγμα δεν είναι πάντα ορατό

Δεν εκδηλώνεται απαραίτητα μέσα από έντονες συμπεριφορές. Συχνά κρύβεται σε βλέμματα που αποφεύγουν, σε αμήχανα αστεία, σε παρέες που απομακρύνονται αθόρυβα.

Στον ψηφιακό κόσμο, ένα ειρωνικό σχόλιο ή η πίεση των like μπορεί να γίνει άλλο ένα βάρος. Το στίγμα σπρώχνει τους εφήβους να σβήνουν μηνύματα πριν τα στείλουν. Τους κάνει να διστάζουν να κλείσουν ραντεβού με ειδικό. Να πιστεύουν ότι, αν πουν πως δεν είναι καλά, θα στιγματιστούν.

Όμως κάθε παιδί αξίζει να νιώθει ασφάλεια και στήριξη. Να ξέρει ότι μπορεί να ζητήσει βοήθεια χωρίς φόβο. Γιατί κάθε παιδί που τολμά να μιλήσει, κάνει ένα βήμα πιο κοντά στη φροντίδα και την ανακούφιση.

Οι δράσεις της Πρωτοβουλίας

Η Πρωτοβουλία για την Ψυχική Υγεία Παιδιών & Εφήβων, μέσα από επιστημονικά τεκμηριωμένα Προγράμματα Κατάρτισης, στηρίζει επαγγελματίες που εργάζονται με παιδιά και εφήβους. Παράλληλα, μέσω του Προγράμματος Νεανικής Συμμετοχής YES, δίνει φωνή στους ίδιους τους νέους, αναδεικνύοντας τις απόψεις και τις ανάγκες τους.

Ο Μάιος είναι ο μήνας της ψυχικής υγείας. Όμως, η ανάγκη να στηρίξουμε τα παιδιά και τους εφήβους είναι καθημερινή.

Δεν χρειάζεται να είμαστε ειδικοί για να προσφέρουμε στήριξη. Αρκεί να είμαστε δίπλα τους. Να ακούμε χωρίς να κρίνουμε. Να βλέπουμε πίσω από τη σιωπή. Να ανοίγουμε χώρο για αληθινές συζητήσεις.

Γιατί το να ζητήσεις βοήθεια δεν είναι αδυναμία. Είναι πράξη δύναμης.

Μπείτε στο camhi.gr για να βρείτε υλικό και προγράμματα ενημέρωσης για εφήβους, για γονείς, για εκπαιδευτικούς, για επαγγελματίες υγείας και ψυχικής υγείας.

Eπίσης, μπορείτε να βρείτε χρήσιμο υλικό του Προγράμματος Νεανικής Συμμετοχής YES, εγκεκριμένο από το Υπουργείο Παιδείας, για αξιοποίηση σε σχολεία.